Öz
Apart from the compound verb verb
+ I/U adverbial verb suffix + ver-, there is another special structure
indicating swiftness in the Turkish of Turkey. The structure
formed as (bir) + (gerund with the suffix -(y)°ş) + (the same verb) was
analyzed in terms of its manner of formation, syntactic features and semantic
functions, and its syntactic sequence was investigated in this study. The research is a descriptive study that was carried
out, using the survey model which is one of the qualitative research methods.
Ten literary works written in the Turkish of Turkey by different authors and the
internet environment were used for data collection (samples) in the study and the
findings were obtained through the analysis of these data. Consequently, it was determined that the structure (bir)
+ (gerund with the suffix -(y)°ş) + (the same verb) expresses swiftness as its main function in the Turkish of
Turkey and is a formulaic language product that could be termed stylistic formula.
Anahtar Kelimeler
Turkish of Turkey gerund formula swiftness stylistic formula
Kaynakça
- Aksan, D. (2005). Anlambilim (3. baskı). Ankara: Engin Yayınevi.
- Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü (2 cilt). İstanbul: İnkılâp Yay.
- Akyıl, M. (2001). Divanü Lügati’t-Türk’te mastar ve sıfat-fiil yapan ekler, değişik işlevleri ve geçirdikleri değişimler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi: Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Altınöz, M. (2003). 15 Şubat 2002 tarihli Cumhuriyet, Hürriyet ve Türkiye gazetelerinde birleşik fiiller, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Altınöz, M. (2017). Türkiye Türkçesinde anlatım kalıpları. Hatay: Color Ofset Matbaacılık.
- Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin grameri (6. baskı). Ankara: TDK Yay.
- Bilgegil, K. (1984). Türkçe dilbilgisi (3. baskı). İstanbul: Dergâh Yay.
- Bilgin, M. (2006). Anlamdan anlatıma Türkçemiz (2. baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
- Boz, E. (2012). Türkiye Türkçesi biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Çağıran, Ö. (1997). Türkiye Türkçesinde kökteş fiiller. Türk Dili, S. 544, s. 356 - 360.
- Çetinoğlu, Ö.; Oflazer K.; Say B. (2004). Integrating morphology with multi-word expression processing in Turkish. Second ACL Workshop on Multiword Expressions: Integrating Processing, July, s.64-71. doi: 10.1145/1620000/1613195
- Çotuksöken, Y. (1988) Deyimlerimiz. İstanbul: Varlık Yay.
- Demircan, Ö. (1990). Türkçe ikilemenin özüne doğru. Dilbilim IX, s. 61-92.
- Demirci, K. (2008). Dilbilgiselleşme üzerine bir inceleme. Bilig, S: 45, s. 131-146.
- Dil Derneği (t.y.). Türkçe sözlük. Erişim adresi: http://www.dildernegi.org.tr/TR,451/turkce-sozluk.html
- Doğan, N. (2015). Türkçe Sözlük’te fiilsel eşdizimlilik. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, S. 17, s. 67-84.
- Erdal, M. (1998). On the verbal noun in -(y)Iş. Doğan Aksan Armağanı, s. 53-68, Ankara: Ankara Üniversitesi Yay.
- Erdem, M. D. (2005). Harezm Türkçesinde ikilemeler ve yinelemeler üzerine. Bilig, S: 33, s. 189-225.
- Ergin, M. (1993). Türk dil bilgisi (20. baskı). İstanbul: Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.
- Erkman-Akerson, F. (1982). Türkçenin çeviride tam değerlendirilemeyen bir özelliği: ikilemeler. Çağdaş Eleştiri, Ağustos Sayısı, s. 49-52.
- Erkman-Akerson, F. (1991). Anlam-çeviri-karşılaştırma. İstanbul: ABC Kitabevi.
- Erkman-Akerson, F. (1991). Anlam-çeviri-karşılaştırma. İstanbul: ABC Kitabevi.
- Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi (2. baskı). İstanbul: TDK Yay.
- Gökdayı, H. (2008). Türkçede kalıp sözler. Bilig, S: 44, s. 89-110.
- Gökdayı, H. (2011). Türkçede kalıp sözler. İstanbul: Kriter Yayınları.
- Güler, S. (2003). A study on Turkish reduplucations: some observations on form and function of reduplication (Türkçe ikilemelerin anlamsal ve yapısal özellikleri). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Hatiboğlu, V. (1971). İkileme. Ankara: TDK Yay.
- Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
- İmer, K.; Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
- Kahraman, T. (1996), Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları, Ankara: TDK Yay.
- Karahan, L. (2017). Türkçede söz dizimi (24. baskı). Ankara: Akçağ Yay.
- Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
- Korkmaz, A. (2008). Köktes iki kelimenin yan yana gelerek oluşturduğu fiil yapıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
- Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yay.
- Nazarov, Z. (2005). Türkiye Türkçesinde yardımcı fiillerin leksik-gramer özellikleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi S. 28 s. 83-89.
- Özkan, B. (2010). Türkiye Türkçesinde ‘ikili tekrarlar’ın sözlükbirimsel dizgesel ve metinsel görünümleri. Turkish Studies, Volume 5/4, s.564-582, doi:10.7827/TurkishStudies.1618
- Özkan, M. (2004). Deyimleşmiş ikilemeler. V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 20-26 Eylül 2004, Ankara, C: 2, s. 2289-2318.
- Özünlü, Ü. (2001). Edebiyatta dil kullanımları. İstanbul: Multilingual Yay.
- Püsküllüoğlu, A. (1998). Türkçe deyimler sözlüğü (2. baskı). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
- Savran, H. (2001), Bir isim ile bir yardımcı fiilden oluşan birleşik fiiller üzerine yeni görüşler. Türk Dili, c. 2, S. 596, s. 140-142.
- Savran, H. (2010). Türk dilinin kavram ve anlatım zenginliği. Türk Dili, C: XCIX, S: 708, s. 492-507.
- Sözer, V. (2001). Geniş kapsamlı deyimler sözlüğü (3. baskı). İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
- Topaloğlu, A. (1989). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat A. Ş.
- Türk Dil Kurumu (t.y.) Güncel Türkçe sözlük. http://tdk.gov.tr
- Türk Dil Kurumu (t.y.) Atasözleri ve deyimler sözlüğü. http://tdkterim.gov.tr
- Uzun, N. E. (2006). Biçimbilim. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
- Üstünova, K. (2001). Dil incelemelerinde anlam bağının gereği. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2, s. 107-116.
- Vardar, B.; Güz, N.; Huber, E.; Öztokat, E. ve Senemoğlu, O. (1998). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü (2. baskı), İstanbul: ABC Kitabevi.
- Vural, Hanifi (2004). Dede Korkut anlatılarında söz tekrarları. V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 20-26 Eylül 2004, Ankara, C. 2, s. 3089-3094.
Öz
Türkiye Türkçesinde, fiil + I/U zarf-fiil eki + ver- birleşik fiili dışında, tezlik bildiren bir özel yapı daha
bulunmaktadır. (bir) + (-(y)°ş ekli
isim-fiil) + (aynı f.) şeklinde kurulan bu yapı, bu çalışmada kuruluş biçimi, söz dizimi
özellikleri ve anlamsal işlevleri açısından incelenmiş, bu yapının söz dizimsel
ulamı belirlenmeye çalışılmıştır. Araştırma, nitel araştırma yöntemlerinden
yararlanılarak gerçekleştirilen tarama modelinde betimsel bir çalışmadır. Çalışmada Türkiye Türkçesiyle yazılmış farklı
sanatçılara ait on edebi eser ile İnternet ortamı veri (örnek) toplama aracı
olarak kullanılmış ve araştırmadaki bulgular, bu verilerin incelemesi
yoluyla elde edilmiştir. Sonuç olarak, unsurlarının
yerleri değişmeyen ve unsurları arasına başka bir unsur almayan (bir) + (-(y)°ş ekli isim-fiil) + (aynı f.) yapısının,
Türkiye Türkçesinde ana anlamsal işlev olarak tezlik bildiren ve tarz kalıbı terimiyle karşılanabilecek
bir kalıplaşmış dil ürünü olduğu tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Türkiye Türkçesi isim-fiil kalıplaşma tezlik tarz kalıbı tarz kalıbı
Kaynakça
- Aksan, D. (2005). Anlambilim (3. baskı). Ankara: Engin Yayınevi.
- Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü (2 cilt). İstanbul: İnkılâp Yay.
- Akyıl, M. (2001). Divanü Lügati’t-Türk’te mastar ve sıfat-fiil yapan ekler, değişik işlevleri ve geçirdikleri değişimler. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Lefkoşa: Yakın Doğu Üniversitesi: Fen ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Altınöz, M. (2003). 15 Şubat 2002 tarihli Cumhuriyet, Hürriyet ve Türkiye gazetelerinde birleşik fiiller, Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Altınöz, M. (2017). Türkiye Türkçesinde anlatım kalıpları. Hatay: Color Ofset Matbaacılık.
- Banguoğlu, T. (2000). Türkçenin grameri (6. baskı). Ankara: TDK Yay.
- Bilgegil, K. (1984). Türkçe dilbilgisi (3. baskı). İstanbul: Dergâh Yay.
- Bilgin, M. (2006). Anlamdan anlatıma Türkçemiz (2. baskı). Ankara: Anı Yayıncılık.
- Boz, E. (2012). Türkiye Türkçesi biçimsel ve anlamsal işlevli biçimbilgisi. Ankara: Gazi Kitabevi.
- Çağıran, Ö. (1997). Türkiye Türkçesinde kökteş fiiller. Türk Dili, S. 544, s. 356 - 360.
- Çetinoğlu, Ö.; Oflazer K.; Say B. (2004). Integrating morphology with multi-word expression processing in Turkish. Second ACL Workshop on Multiword Expressions: Integrating Processing, July, s.64-71. doi: 10.1145/1620000/1613195
- Çotuksöken, Y. (1988) Deyimlerimiz. İstanbul: Varlık Yay.
- Demircan, Ö. (1990). Türkçe ikilemenin özüne doğru. Dilbilim IX, s. 61-92.
- Demirci, K. (2008). Dilbilgiselleşme üzerine bir inceleme. Bilig, S: 45, s. 131-146.
- Dil Derneği (t.y.). Türkçe sözlük. Erişim adresi: http://www.dildernegi.org.tr/TR,451/turkce-sozluk.html
- Doğan, N. (2015). Türkçe Sözlük’te fiilsel eşdizimlilik. Gazi Türkiyat Türkoloji Araştırmaları Dergisi, S. 17, s. 67-84.
- Erdal, M. (1998). On the verbal noun in -(y)Iş. Doğan Aksan Armağanı, s. 53-68, Ankara: Ankara Üniversitesi Yay.
- Erdem, M. D. (2005). Harezm Türkçesinde ikilemeler ve yinelemeler üzerine. Bilig, S: 33, s. 189-225.
- Ergin, M. (1993). Türk dil bilgisi (20. baskı). İstanbul: Bayrak Basım / Yayım / Tanıtım.
- Erkman-Akerson, F. (1982). Türkçenin çeviride tam değerlendirilemeyen bir özelliği: ikilemeler. Çağdaş Eleştiri, Ağustos Sayısı, s. 49-52.
- Erkman-Akerson, F. (1991). Anlam-çeviri-karşılaştırma. İstanbul: ABC Kitabevi.
- Erkman-Akerson, F. (1991). Anlam-çeviri-karşılaştırma. İstanbul: ABC Kitabevi.
- Gencan, T. N. (1971). Dilbilgisi (2. baskı). İstanbul: TDK Yay.
- Gökdayı, H. (2008). Türkçede kalıp sözler. Bilig, S: 44, s. 89-110.
- Gökdayı, H. (2011). Türkçede kalıp sözler. İstanbul: Kriter Yayınları.
- Güler, S. (2003). A study on Turkish reduplucations: some observations on form and function of reduplication (Türkçe ikilemelerin anlamsal ve yapısal özellikleri). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Mersin: Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Hatiboğlu, V. (1971). İkileme. Ankara: TDK Yay.
- Hengirmen, M. (1999). Dilbilgisi ve dilbilim terimleri sözlüğü. Ankara: Engin Yayınevi.
- İmer, K.; Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
- Kahraman, T. (1996), Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları, Ankara: TDK Yay.
- Karahan, L. (2017). Türkçede söz dizimi (24. baskı). Ankara: Akçağ Yay.
- Karasar, N. (2009). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayıncılık.
- Korkmaz, A. (2008). Köktes iki kelimenin yan yana gelerek oluşturduğu fiil yapıları. Yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Korkmaz, Z. (1992). Gramer terimleri sözlüğü. Ankara: TDK Yay.
- Korkmaz, Z. (2003). Türkiye Türkçesi grameri (şekil bilgisi). Ankara: TDK Yay.
- Nazarov, Z. (2005). Türkiye Türkçesinde yardımcı fiillerin leksik-gramer özellikleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi S. 28 s. 83-89.
- Özkan, B. (2010). Türkiye Türkçesinde ‘ikili tekrarlar’ın sözlükbirimsel dizgesel ve metinsel görünümleri. Turkish Studies, Volume 5/4, s.564-582, doi:10.7827/TurkishStudies.1618
- Özkan, M. (2004). Deyimleşmiş ikilemeler. V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 20-26 Eylül 2004, Ankara, C: 2, s. 2289-2318.
- Özünlü, Ü. (2001). Edebiyatta dil kullanımları. İstanbul: Multilingual Yay.
- Püsküllüoğlu, A. (1998). Türkçe deyimler sözlüğü (2. baskı). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
- Savran, H. (2001), Bir isim ile bir yardımcı fiilden oluşan birleşik fiiller üzerine yeni görüşler. Türk Dili, c. 2, S. 596, s. 140-142.
- Savran, H. (2010). Türk dilinin kavram ve anlatım zenginliği. Türk Dili, C: XCIX, S: 708, s. 492-507.
- Sözer, V. (2001). Geniş kapsamlı deyimler sözlüğü (3. baskı). İstanbul: Epsilon Yayıncılık.
- Topaloğlu, A. (1989). Dil bilgisi terimleri sözlüğü. İstanbul: Ötüken Neşriyat A. Ş.
- Türk Dil Kurumu (t.y.) Güncel Türkçe sözlük. http://tdk.gov.tr
- Türk Dil Kurumu (t.y.) Atasözleri ve deyimler sözlüğü. http://tdkterim.gov.tr
- Uzun, N. E. (2006). Biçimbilim. İstanbul: Papatya Yayıncılık.
- Üstünova, K. (2001). Dil incelemelerinde anlam bağının gereği. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 2, s. 107-116.
- Vardar, B.; Güz, N.; Huber, E.; Öztokat, E. ve Senemoğlu, O. (1998). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü (2. baskı), İstanbul: ABC Kitabevi.
- Vural, Hanifi (2004). Dede Korkut anlatılarında söz tekrarları. V. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı Bildirileri, 20-26 Eylül 2004, Ankara, C. 2, s. 3089-3094.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 29 Nisan 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018Cilt: 6 Sayı: 2 |
Ana Dili Eğitimi Dergisi Creative Commons Alıntı-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.