Öz
Özetlemek, var olan bir
düşünceyi, izlenen bir içeriği, dinlenen veya okunan bir metni olduğundan daha
kısa ve özünü yansıtacak biçimde yazılı veya sözlü olarak anlatmaktır. Özetleme
becerisi karmaşık bilişsel süreçler içermektedir. Özetleme yapabilmek için bir
öğrencinin metinde önemli noktaların vurgulanış biçimlerini kavraması, önemli
bilgiyi önemsiz bilgiden ayırt edebilmesi, not alabilmesi, metnin konusunu
belirleyebilmesi, ana fikri ve yardımcı fikirleri bulabilmesi, metin türünü ve
yapısını çözümleyebilmesi gerekmektedir. Bir anlatı metnini veya bilgilendirici
bir metni özetleme sürecinde öğrencilerden sınıflama, sıralama, değerlendirme,
karar verme becerilerini kullanılmaları beklenir. Silme, genelleme ve yeniden
kurma olarak üç aşamalı olarak modellenen özetlemenin öğrenciler tarafından
kavranması ve uygulanması, uzun süreli ve tekrarlı bir eğitim süreci
gerektirir. Türkçe Dersi Öğretim Programında (2018) özetleme kazanımları 5-8.
sınıf düzeylerinde dinleme ve okuma becerileri altında yer almaktadır.
Öğrenciler öğrenme sürecinde özetleme görevleri ile Türkçe ders kitaplarında
yer alan etkinliklerde karşılaşmaktadır. Türkçe ders kitaplarındaki
etkinliklerin özetlemenin bilişsel yükleri dikkate alınarak oluşturulması
gerekmektedir. Bu çalışmada 2018-2019 eğitim-öğretim yılında yürürlükte olan
ortaokul Türkçe ders kitaplarında yer alan özetleme etkinlikleri incelenmiştir.
Çalışmada ortaya çıkan en temel sonuç, Türkçe ders kitaplarının tamamında özetleme
etkinliklerinin büyük çoğunluğunun özetlemenin bilişsel süreçlerine uygun
olarak oluşturulmaması ve öğrencilerden doğrudan bir metnin özetinin
istenmesidir. Ayrıca özet görevlerinin büyük bir çoğunlukla yazılı olduğu ve
özet metinlerinin değerlendirilmesine yönelik uygulamalara sadece bir kez yer
verildiği araştırmanın diğer bulgularıdır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Ağın Haykır, H., Kaplan, H., Kıyar, A., Tarakçı, R. & Üstün, E. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 5. Ankara: MEB Yayınları.
- Akgül, A., Demirer, N., Gürcan, E., Karadaş, D., Karahan, İ. & Uysal, A. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 7. sınıf ders kitabı 7. Ankara: MEB Yayınları.
- Ceylan, S., Duru, K. Erkek, G. & Pastutmaz, M. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 6 ders kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
- Cho, Y. (2012). Teaching summary writing through direct instruction to improve text comprehension for students in ESL/EFL classroom. MA Thesis, University of Wisconsin-River Falls.
- Creswell, John W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. çev. Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi.
- Deneme, S. & Demirel, Ö. (2012). Yabancı dilde yazma becerisinin gelişiminde özetleme tekniğinin öğretimi ve başarıya etkisi. Dil Dergisi, (157), 49-64.
- Dilidüzgün, Ş. (2008). Türkçe öğretiminde metindilbilimsel bağlamda uygulamalı bir yaklaşım. İstanbul: Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Dilidüzgün, Ş. (2013). Ortaokul Türkçe derslerinde okumadan özet yazmaya. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(2), 47-68.
- Karatay, H. (2014). Okuma eğitimi-kuram ve uygulama. Ankara: Pegem Akademi.
- Kaya, B. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 7. Ankara: Dersdestek Yayınları.
- Kır, T., Kırman, E. & Yağız, S. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 7 (2). Ankara: MEB Yayınları.
- Kim S.-A. (2001). Characteristics of EFL readers' summary writing: A study with Korean university students. Foreign Language Annals, 34 (6), 569– 581.
- Kintsch, W., Van Dijk, T. A. (1978). Towards a model of text comprehension and production. Psychological Review, 85, 363–394.
- Marzec-Stawiarska, M. (2016). Foreign language writing anxienty among adult advanced learners of english. Linguistica Silesiana (33), 221-239.
- Mete, G., Karaaslan, M., Kaya, Y., Ozan, Ş. & Özdemir, D. (2028). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 8 ders kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
- MEB. (2018). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 1,2,3,4,5,6,7 ve 8. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye kurulu Başkanlığı.
- Senemoğlu, N. (2018). Gelişim öğrenme ve öğretim-kuramdan uygulamaya. Ankara: Anı Yayıncılık.
- Sönmez, V., & Alacapınar G. F. (2014). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
- Şekerci, Y. (2018). 6. sınıf ortaokul türkçe ders kitabı. İstanbul: Eksen Yayıncılık.
- TDK. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ülper, H. ve Karagül, S. (2011). Özetleme becerisinin kazandırılmasına yönelik etkinlikler: Ders kitapları temelinde bir araştırma. (Ed.: V. D. Günay, Ö. Fidan, B. Çetin ve F. Yıldız), Türkçe Öğretimi Üzerine Çalışmalar. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, s. 145-155.
Öz
Summarizing means presenting a
written thought, a monitored content, a text that is heard or read, in written
or oral form, which is shorter and reflect its main idea. The ability to
summarize involves complex cognitive processes. To summarize, a student should
be able to comprehend the ways of emphasizing important points, distinguish significant
information from insignificant one, take notes, determine the subject of the
text, find the main idea and supporting ideas, and analyze the text type and
structure. In the process of summarizing a narrative text or an informative
text, students are expected to use classification, sorting, evaluation and
decision-making skills. Elimination, generalization and reconstruction of the
three-stage model requires a long-term and repeated training process for
students to understand and implement. Summarizing acquisitions take place in
the Turkish Language Teaching Program (2018) in the 5th and the 8th
grades listening and reading skills. Students encounter summarizing tasks and
activities in Turkish textbooks in their learning processes. The activities in
Turkish textbooks should be formed by considering the cognitive complexity of
summarizing. In this study, summarizing activities in secondary school Turkish
textbooks in 2018-2019 academic year were examined. Findings of the study
suggest that most summarizing activities in Turkish textbooks are not formed in
accordance with the cognitive processes of summarizing and a direct summary of
the text is requested from the students. In addition, findings of the study show
that summarizing tasks are mostly in a written form, and activities for the
evaluation of the summary texts are presented only once.
Anahtar Kelimeler
summary summarizing Turkish textbooks summarizing activities
Kaynakça
- Ağın Haykır, H., Kaplan, H., Kıyar, A., Tarakçı, R. & Üstün, E. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 5. Ankara: MEB Yayınları.
- Akgül, A., Demirer, N., Gürcan, E., Karadaş, D., Karahan, İ. & Uysal, A. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 7. sınıf ders kitabı 7. Ankara: MEB Yayınları.
- Ceylan, S., Duru, K. Erkek, G. & Pastutmaz, M. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 6 ders kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
- Cho, Y. (2012). Teaching summary writing through direct instruction to improve text comprehension for students in ESL/EFL classroom. MA Thesis, University of Wisconsin-River Falls.
- Creswell, John W. (2016). Nitel araştırma yöntemleri: beş yaklaşıma göre nitel araştırma ve araştırma deseni. çev. Mesut Bütün, Selçuk Beşir Demir. Ankara: Siyasal Kitabevi.
- Deneme, S. & Demirel, Ö. (2012). Yabancı dilde yazma becerisinin gelişiminde özetleme tekniğinin öğretimi ve başarıya etkisi. Dil Dergisi, (157), 49-64.
- Dilidüzgün, Ş. (2008). Türkçe öğretiminde metindilbilimsel bağlamda uygulamalı bir yaklaşım. İstanbul: Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Dilidüzgün, Ş. (2013). Ortaokul Türkçe derslerinde okumadan özet yazmaya. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 46(2), 47-68.
- Karatay, H. (2014). Okuma eğitimi-kuram ve uygulama. Ankara: Pegem Akademi.
- Kaya, B. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 7. Ankara: Dersdestek Yayınları.
- Kır, T., Kırman, E. & Yağız, S. (2018). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe ders kitabı 7 (2). Ankara: MEB Yayınları.
- Kim S.-A. (2001). Characteristics of EFL readers' summary writing: A study with Korean university students. Foreign Language Annals, 34 (6), 569– 581.
- Kintsch, W., Van Dijk, T. A. (1978). Towards a model of text comprehension and production. Psychological Review, 85, 363–394.
- Marzec-Stawiarska, M. (2016). Foreign language writing anxienty among adult advanced learners of english. Linguistica Silesiana (33), 221-239.
- Mete, G., Karaaslan, M., Kaya, Y., Ozan, Ş. & Özdemir, D. (2028). Ortaokul ve imam hatip ortaokulu Türkçe 8 ders kitabı. Ankara: MEB Yayınları.
- MEB. (2018). Türkçe dersi öğretim programı (İlkokul ve ortaokul 1,2,3,4,5,6,7 ve 8. sınıflar). Ankara: Talim ve Terbiye kurulu Başkanlığı.
- Senemoğlu, N. (2018). Gelişim öğrenme ve öğretim-kuramdan uygulamaya. Ankara: Anı Yayıncılık.
- Sönmez, V., & Alacapınar G. F. (2014). Örneklendirilmiş bilimsel araştırma yöntemleri. Ankara: Anı Yayıncılık.
- Şekerci, Y. (2018). 6. sınıf ortaokul türkçe ders kitabı. İstanbul: Eksen Yayıncılık.
- TDK. (2011). Türkçe sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Ülper, H. ve Karagül, S. (2011). Özetleme becerisinin kazandırılmasına yönelik etkinlikler: Ders kitapları temelinde bir araştırma. (Ed.: V. D. Günay, Ö. Fidan, B. Çetin ve F. Yıldız), Türkçe Öğretimi Üzerine Çalışmalar. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, s. 145-155.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Nisan 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019Cilt: 7 Sayı: 2 |
Cited By
THE EFFECT OF MACROSTRUCTURE AND SUPERSTRUCTURE TEACHING ON SUMMARIZATION ACHIEVEMENT
Problems of Education in the 21st Century
https://doi.org/10.33225/pec/24.82.85
Pre-Service Turkish and English Teachers’ Achievement Levels, Perceptions of Self-Efficacy and Attitudes in relation to Summarizing Skills
Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi
https://doi.org/10.14686/buefad.1267032
Türkçe ders kitabındaki metin, soru ve etkinliklerin öğrenci ve öğretmen görüşleri açısından karşılaştırmalı olarak incelenmesi
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.29000/rumelide.1317599
L1 and L2 Summarizing Strategies Used by EFL Learners
Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.31464/jlere.1262566
Ortaokul Türkçe ders kitaplarındaki etkinliklerin farklılaştırılmış öğretim açısından değerlendirilmesi
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.29000/rumelide.1279044
Studies on summarization skills
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.29000/rumelide.1165002
About the ability to summarize
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.29000/rumelide.1156791
Yabancılara Türkçe Öğretimi Ders Kitaplarının Özetleme Öğretimi Açısından İncelenmesi
Türk Eğitim Bilimleri Dergisi
https://doi.org/10.37217/tebd.996050
Özetleme Stratejilerinin Kullanımı ile Özetleme Başarımı Arasındaki İlişki
Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi
Gökhan ÇETİNKAYA
https://doi.org/10.31464/jlere.763574
Sözbilimsel Yapı Kuramının Metinlerdeki Önemli Birimlerin Belirlenmesine Yönelik Kullanımı
Dil Eğitimi ve Araştırmaları Dergisi
Yusuf AYDIN
https://doi.org/10.31464/jlere.770261
Öğretmen Adaylarının Metin Özetleme Stratejilerini Kullanım Tercihleri
Dil ve Edebiyat Araştırmaları/Journal of Language and Literature Studies
Sevgi ÇALIŞIR ZENCİ
https://doi.org/10.30767/diledeara.662103
Ana Dili Eğitimi Dergisi Creative Commons Alıntı-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.