Türk Dünyası Araştırmaları

Öz

Bu makalede Azerbaycan Türklerinin geçmişte ve bugün tasavvufa olan ilgisiyle birlikte tasavvuf yolunu benimsemiş tarihî şahsiyetlerin hayatı ve mücadeleleri üzerinde durulmuştur. 19. yüzyılın tanınmış mutasavvıflarından biri olan İsmail Şirvani, yaşadığı çağın sosyo-politik olaylarına kayıtsız kalmayarak
sufi âlim sıfatıyla olaylara yön vermiştir. İsmail Şirvani’nin yaşam ve mücadelesinin araştırılması, Azerbaycan’ın o dönemdeki siyasal ve sosyolojik durumunun, 19. yüzyıldaki dinî-felsefi anlayışının ve bu düşüncenin toplum üzerinde yaptığı etkilerin anlaşılması yönünden son derece önemlidir.
Büyük mutasavvıf İsmail Şirvani’nin hayatı ve mücadeleleri uzun süre araştırılamamıştır. 19. yüzyılın ilk çeyreğinden başlayarak gelişen tarihî ve siyasi olaylar, Azerbaycan’ın ikiye bölünmesi, Kuzey Azerbaycan’ın Rus tahakkümü altına düşmesi, çarlığın devrilmesinden sonra başlayan Bolşevik işgali sebebiyle böylesine büyük şahsiyetlerin mücadelesi ve düşüncelerinin yeni nesillerde işgalcilere karşı önlenemez reaksiyonların oluşmasını tetikleyeceği bilindiğinden Ruslar tarafından yasaklandığından konu hep geri planda kalmıştır. Makalede İsmail Efendi’nin Azerbaycan’dan Türkiye’de Amasya vilayetine uzanan yaşamı, ailesi, mücadeleleri ve gayesi ile ilgili konular üzerinde durulmuştur.