Öz
Türkçede kip kavramı bildirme ve tasarlama olmak üzere iki kategori altında ele alınır. Bildirme kipleri zaman anlamı veren yapıları kapsarken, tasarlama kipleri istek, emir, şart ve gereklilik bildiren yapıları içerir. Konuşurun eylem karşısındaki tutumunu, niyetini ve duygusunu belirten bu tasarlama kiplerinin bazen lehçeden lehçeye şekil, anlam ve işlev bakımından farklılık arzettiği, bazen de iç içe girdiği görülür. Bu çalışmada Baskakov, Kononov, Şçerbak, Serebrennikov, Gadjieva, Pokrovskaya, Grunina, Budagova, Guzev gibi Rus Türkologlarının güneybatı Türk lehçelerindeki tasarlama kiplerinin durumunu, yapılarını ve dildeki kullanımlarını değerlendiriş biçimleri ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bang. W. Studien zur vergleichenden Grammatik der Turksprachen. I // SBAW. 1916. 22; II // SBAW. 1916. 37; III: Stück: Über das Posessivsuffiex –sı und einige seiner möglichen Verwandten // SBAW, 1916. 51.
- Benzing, J. Tschuwaschische Forschungen. I // ZDMG. 1940. Bd. 94. H. 2; IV // ZDMG. 1942. Bd. 96. H 3.
- Baskakov, N. A. (1953). K voprosu o proishojdenii uslovnoy formı na –sa/-se v tyurkskih yazıkah. Akad. V. A. Gordlevskomu k ego 75-letiyu. Moskva.
- Baskakov, N. A. (1988). Kategoriya Nakloneniya, E. R. Tenişev (Ed.), Sravnitel’no-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov: Morfologiya (s. 324-368) içinde, Nauka, Moskva.
- Budagova, Z. İ. (1971). Nakloneniye Glagola, M. Ş. Şiraliyev, E. V. Sevortyan (Ed.), Grammatika Azerbaydjanskogo Yazıka: Fonetika, Morfologiya i Sintaksis (s. 114-122) içinde, İzdatel’stvo Elm, Baku.
- Deny, J. (1921). Grammaire de la langue turque. Paris.
- Dilaçar, A. (1971). Gramer Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. TDAY Belleten, 106-112.
- Von Gabain, A. Alttürkische Grammatik. Leipzig. 1950(1): Wiesbaden, 1974 (Gab.).
- Grunina, E. A. (2005). Turkmenskiy Yazık, Vostoçnaya Literatura, Moskva.
- Guzev, V. G. (2015). Teoretiçeskaya Grammatika Turetskogo Yazıka, Sankt-Peterburgskiy Universitet.
- Kazımov, Q. Ş. (2010). Müasir Azǝrbaycan Dili: Morfologiya, Elm vǝ Tǝhsil, Bakı.
- Kononov, N. (1956). Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad.
- Pokrovskaya, L. A. (1964). Grammatika Gagauzskogo Yazıka: Fonetika i Morfologiya, Nauka, Moskva. Radloff, W. Die alttürkischen İnsschiften der Mongolei. Spb. 1897.
- Ramstedt, G. J. (1957). Einführung in die altaische Sprachwissenschaft. I. Lautlehre. Helsinki.
- Serebrennikov, B. A., Gadjieva, N. Z. (2022). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Grameri, (Çev: Hacıyev. T. ve Öner. M.) Ankara: TDK Yayınları.
- Scerbak, A. M. (1976). Formı celatel’nogo nakloneniya v tyurkskih yazıkah. Turcologica. Leningrad.
- Şçerbak, A. M. (2016). Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler (Fiil), (Çev: Karasoy Y., Hacızade. N. ve Gülmez. M.) Ankara: TDK Yayınları.
Öz
Turkic moods are divided into two categories: indicative and irrealis. While indicative moods include structures that give meaning to time, irrealis moods contain structures that express request, order, condition and necessity. It has been observed that these irrealis moods which indicate the attitude, intent and emotion of the speaker against the action, sometimes vary from dialect to dialect in terms of form, meaning, and function, and sometimes intertwine with each other. This paper deals with how Russian Turkologists such as Baskakov, Kononov, Shcherbak, Serebrennikov, Gadzhieva Pokrovskaya, Grunina, Budagova, and Guzev have examined the state, structure, and use of irrealis moods in southwestern Turkic dialects.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Bang. W. Studien zur vergleichenden Grammatik der Turksprachen. I // SBAW. 1916. 22; II // SBAW. 1916. 37; III: Stück: Über das Posessivsuffiex –sı und einige seiner möglichen Verwandten // SBAW, 1916. 51.
- Benzing, J. Tschuwaschische Forschungen. I // ZDMG. 1940. Bd. 94. H. 2; IV // ZDMG. 1942. Bd. 96. H 3.
- Baskakov, N. A. (1953). K voprosu o proishojdenii uslovnoy formı na –sa/-se v tyurkskih yazıkah. Akad. V. A. Gordlevskomu k ego 75-letiyu. Moskva.
- Baskakov, N. A. (1988). Kategoriya Nakloneniya, E. R. Tenişev (Ed.), Sravnitel’no-İstoriçeskaya Grammatika Tyurkskih Yazıkov: Morfologiya (s. 324-368) içinde, Nauka, Moskva.
- Budagova, Z. İ. (1971). Nakloneniye Glagola, M. Ş. Şiraliyev, E. V. Sevortyan (Ed.), Grammatika Azerbaydjanskogo Yazıka: Fonetika, Morfologiya i Sintaksis (s. 114-122) içinde, İzdatel’stvo Elm, Baku.
- Deny, J. (1921). Grammaire de la langue turque. Paris.
- Dilaçar, A. (1971). Gramer Tanımı, Adı, Kapsamı, Türleri, Yöntemi, Eğitimdeki Yeri ve Tarihçesi. TDAY Belleten, 106-112.
- Von Gabain, A. Alttürkische Grammatik. Leipzig. 1950(1): Wiesbaden, 1974 (Gab.).
- Grunina, E. A. (2005). Turkmenskiy Yazık, Vostoçnaya Literatura, Moskva.
- Guzev, V. G. (2015). Teoretiçeskaya Grammatika Turetskogo Yazıka, Sankt-Peterburgskiy Universitet.
- Kazımov, Q. Ş. (2010). Müasir Azǝrbaycan Dili: Morfologiya, Elm vǝ Tǝhsil, Bakı.
- Kononov, N. (1956). Grammatika Sovremennogo Turetskogo Literaturnogo Yazıka, İzdatel’stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad.
- Pokrovskaya, L. A. (1964). Grammatika Gagauzskogo Yazıka: Fonetika i Morfologiya, Nauka, Moskva. Radloff, W. Die alttürkischen İnsschiften der Mongolei. Spb. 1897.
- Ramstedt, G. J. (1957). Einführung in die altaische Sprachwissenschaft. I. Lautlehre. Helsinki.
- Serebrennikov, B. A., Gadjieva, N. Z. (2022). Türk Yazı Dillerinin Karşılaştırmalı-Tarihî Grameri, (Çev: Hacıyev. T. ve Öner. M.) Ankara: TDK Yayınları.
- Scerbak, A. M. (1976). Formı celatel’nogo nakloneniya v tyurkskih yazıkah. Turcologica. Leningrad.
- Şçerbak, A. M. (2016). Türk Dillerinin Karşılaştırmalı Şekil Bilgisi Üzerine Denemeler (Fiil), (Çev: Karasoy Y., Hacızade. N. ve Gülmez. M.) Ankara: TDK Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Dilbilim |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Aralık 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 11 Ekim 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 6 Sayı: 2 |
LİSANS
TÜRKLAD'ın içeriği Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. E-ISSN: 2587-1293
Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü – Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Rektörlük Yerleşkesi ELAZIĞ-TÜRKİYE / Telefon: +90 424 237 00 00 – 3525 / 3637; Belgeç: +90 424 233 00 62; elmek: uluturklad@gmail.com