Öz
Türkçe cümlelerde soru anlamı; soru eki, soru
kelimeleri ve vurgu/ton/ezgi ile sağlanır. Soru eki veya soru kelimeleri ile
yapılan soru cümlelerini yazılı metinlerde tespit etmek kolaydır. Ancak yazılı
metinlerde soru anlamının vurgu/ton/ezgi gibi sözlü dilin bürünsel özellikleri
ile verildiği soru cümlelerini tespit etmek daha zordur. Soru eki veya soru
kelimesi olmadan yapılan ama soru anlamı taşıyan bir cümle, soru anlamını
sadece bir kelimenin vurgu ve tonlaması ile değil; cümledeki tüm kelimelerin
ton ve vurgularının birleşmesiyle sağlar. Bu sebeple soru kelimesi veya soru
eki kullanılmamış bir cümleye soru anlamı katan bu bürünsel özellik için “ezgi”
terimi kullanılmalıdır. Türkçede ezgi ile yapılan soru cümleleri, anlam olarak
cevap bekleyen (gerçek) soru cümlesi ve cevap beklemeyen (sözde) soru cümlesi
olmak üzere ikiye ayrılabilir. Bu çalışmada XVI. yüzyılda Azerbaycan sahasında
Türkçeye çevrilen bir eser olan Tezkire-i Şeyh Safî’deki soru ezgisi ile
yapılan cevap bekleyen (gerçek) soru cümleleri tespit edilmiştir. Tezkire-i
Şeyh Safî’de ezgi ile yapılan evet-hayır soruları ve ezgi ile yapılan seçenekli
sorular olmak üzere iki tür ezgi ile yapılan cevap bekleyen (gerçek) soru
cümlesinin örnekleri bulunmaktadır. Türkçenin tarihî dönem metinlerinde
ezgi ile yapılan seçenekli soru örnekleri ilk defa bu çalışmayla ortaya
konulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- AKSAN, D. (2000). Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim, 2.Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ALTUN, H. O. (2009). Türkçede Soru. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
- ALIŞIK, G. S. (2002). “Azerbaycan Türkçesi”. Türkler Ansiklopedisi, Ankara, C.19, s.227-243.
- AŞKIN BALCI, H. vd. (2005). İşlevleri Bakımından Ḳıṣṣü'l-Enbiya ve Nehcü'l-Feradîs'te Soru Cümleleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, Prof. Dr. Şinasi Tekin Özel Sayısı, S.27, s.77-101.
- BAYTOK, A. (2013). Kırgız Türkçesinde Soru. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- BİLVEREN, T. (2017). Özbekçede Soru. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- BURAN, A. (2011). Türkiye Türkçesi Ağızlarının Tasnifleri Üzerine Bir Değerlendirme. Turkish Studies- International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, C.6, S.1, s.41-54.
- BOZ, E. (2002). Türkiye Türkçesinde Uzun Ünlülerde Vurgu. İlmî Araştırmalar : Dil, Edebiyat, Tarih İncelemeleri, S.14, s.29-36CHING, M.K.L. (1982). The Question Intonation in Assertions. American Speech, C.57, S.2, s.95-107.
- COŞKUN, M. V. (2000). Türkiye Türkçesinde Vurgu, Ton ve Ezgi. Türk Dili Araştırmaları, S.584. s.126-130.
- ÇETİN, E. (2007). Kutadgu Bilig’de Ne Soru Sözcüğü ve Kullanımları. Kazakistan ve Türkiye'nin Ortak Kültürel Değerleri Sempozyumu Bildirileri (26 Mayıs 2007), Almatı, s.437-444.
- ÇETİN, E. (2008). On Üçüncü Yüzyıl Öncesi Türkçesinde Soru. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- DEMİR, N. (2002). Kıbrıs Ağızları Üzerine Notlar. Scholarly depth and accuracy. A Festschrift to Lars Johanson. Lars Johanson Armağanı. Ankara, s.100-110.
- DEMİRCAN, Ö. (2015). Türkçenin Sesdizimi (Sesler, Sesbirimler, Ayırıcı Özellikler, Ses Değişimleri, Vurgu, Vurgulama, Ezgi, Ezgileme). İstanbul: Der Yayınları.
- DEMİRCİ, Ü. Ö. ve KORKMAZ, Ş.(2008). Yûsuf u Zelîhâ. İstanbul: Kaknüs Yayınları.
- ECKMANN, J. (1995). Nehcü’l-Ferādīs Uştmahlarnıng Açuk Yolı, Metin, Tıpkıbasım. Yayımlayanlar: Semih Tezcan, Hamza Zülfikar, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- EKER, S. (2005). Çağdaş Türk Dili. Ankara: Grafiker Yayınları.
- ERCİLASUN, A.B. (1983). Kars İli Ağızları -Ses Bilgisi-. Ankara: Gazi Üniversitesi Yayınları.
- ERGENÇ, İ. (1989). Türkiye Türkçesinin Görevsel Sesbilimi. Ankara: Engin Yayınları.
- ERGENÇ, İ. ve SUBAŞI UZUN, L. (1998). Bir Söylem Öğesi Olarak Ezgi. DTCF Dergisi, C.38, S.1-2, s.121-155.
- GÖKSEL, A., KELEPİR, M. ve ÜNTAK, A. (2007). Türkçe Soru Cümlelerinde Ezgi. XXI. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri, 10-11 Mayıs 2007, Mersin, s.309-316.
- GÖRGÜLÜ, E. (2006). Variable wh-words in Turkish. Unpublished M.A. Thesis, İstanbul: Boğaziçi University.
- GULİYEV, İ. (2013). Kaşgarlı Mahmud’un “Divanü Lügatit Türk” Eserinde Kullanılmış Soru Cümleleri (Azerbaycan Türkçesi İle Mukayese). Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitü Dergisi, S.11, s.15-27.
- HELVACI, S. (2013). Eski Anadolu Türkçesinde Soru Cümlelerinin Edimbilimsel İşlevleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- KARAAĞAÇ, G. (2012a). Türkçenin Ses Bilgisi. İstanbul: Kesit Yayınları.
- KARAAĞAÇ, G. (2012b). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- KARADEMİR, F. (2010). Bir Dil ve Üslup Bileşeni Olarak Cahit Sıtkı’nın Şiirlerinde Soru. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, S.5/4, s.401- 433.
- KARAHAN, L. (1994). Erzurumlu Darir. Kıssa-ı Yusuf. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- KARAHAN, L. (1996). Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.KARAHAN, L. (2006). Türkçede Söz Dizimi. Ankara: Akçağ Yayınları.
- KARATAY, A. (2003). Kısasü’l-Enbiya ve Nehcü’l-Feradis'te Soru Cümleleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- KAYMAZ, Z. (2007). Türkçede Soru Yapma Şekilleri ve Anlam Özellikleri. IV. Uluslararası Türk Dili Kurultayı Bildirileri II, 24-29 Eylül 2000, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s.1025-1048.
- KORKMAZ, Z. ( 1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- NAĞISOYLU, M. (2010). Şeyh Safi Tezkiresi (“Safvetüs-Safa”nın XVI asr Türk Tercümesi). Bakı-Nurlan: Azerbaycan Milli İlimler Akademisi, Fuzuli Adına Elyazmalar Enstitisü.
- NAR, K. (1995). Soru Ekiyle Kurulmuş Soru Cümlelerinin Anlambilimsel Yönden İncelenmesi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- OTURAKÇI, N. (2012). Türkiye Türkçesinde Soru Sözcükleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- ÖZKAN, M. (1993), Mahmûd b. Kâdî-i Manyâs Gülistan Tercümesi Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- ÖZSOY, S. (2013). “Ses Bilgisi” Genel Dilbilim - II, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Yayınları.
- SARICA, B. (2015). Türkçe Cümle Bilgisi. Ankara: Anı Yayıncılık.
- TOKAT, F. (2018a). Tezkire-i Şeyh Safî. C.1, 2. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
- TOKAT, F. (2018b). Tezkire-i Şeyh Safî. C.2, 2. Baskı, Ankara: Grafiker Yayınları.
- UZUN, N. E. (1988). Türkçenin Öğretimi İçin Soru Tümcesi Türleri Üzerine Bir Sınıflama Denemesi. Dil Dergisi, S.131, s.15-32.
- YAĞMUR, Ö. (2013). Latin Harfli Çeviri Yazılı Metinlerde Türkçe Söz Dizimi (16-19. Yüzyılllar). Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- YAMAN, E. (1995). Türkiye Türkçesi ve Özbek Türkçesinde “mi” Soru Ekinin Kullanılışı. Türk Dili, 526: s.1113-1120.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 20 Aralık 2018 |
| Gönderilme Tarihi | 26 Kasım 2018 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2018 Cilt: 2 Sayı: 2 |
Cited By
Tezkire-i Şeyh Safî’de konuşma dili
RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
https://doi.org/10.29000/rumelide.814260
TÜRKÇENİN TARİHÎ DÖNEMLERİNE AİT YAZILI KAYNAKLARDA EZGİ İLE SORU: TEZKİRE-İ ŞEYH SAFÎ ÖRNEĞİ
ULUSLARARASI TÜRK LEHÇE ARAŞTIRMALARI DERGİSİ (TÜRKLAD)
Feyza TOKAT
https://doi.org/10.30563/turklad.487787
LİSANS
TÜRKLAD'ın içeriği Creative Commons Atıf-Gayriticari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır. E-ISSN: 2587-1293
Fırat Üniversitesi İnsani ve Sosyal Bilimler Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü – Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü, Rektörlük Yerleşkesi ELAZIĞ-TÜRKİYE / Telefon: +90 424 237 00 00 – 3525 / 3637; Belgeç: +90 424 233 00 62; elmek: uluturklad@gmail.com