Uluslararası Toplumsal Bilimler Dergisi

Öz

Yeni Türk Edebiyatı’nın kurucu kalemlerinden olan Yahya Kemal Beyatlı (1884-1958)’nın şiirlerinde Melamilik ve rindane duyuş temaları hem doğrudan hem de dolaylı olarak önemli bir yer tutmaktadır. Melamilik, Türkistan’ın batısında, Horasan’da doğup Irak, Bağdat, Musul, Suriye, Halep’e doğru yayılırken, bu coğrafyalarda hâkim olan Kalenderîlik, Bâtınilik gibi anlayışların etkisiyle saflığını yitirmiştir; ancak Yahya Kemal’in şiirlerinde yer bulan Melamilik, Abdülbaki Gölpınarlı’nın ikinci devre Melamileri olarak andığı -Melametiliği, saf hâline rücu ettiren- Bayrami Melamiliğidir. Bu çerçevede Melamilik, yüksek bir irfanın ifadesi olarak halkın övgü ve yergisine kayıtsızlığın; maddi ve manevi menfaati önemsemeyişin, manevi bir zevk, neşe ve hafiflikle yaşamanın yolunu açan bir “hâl” olarak belirmektedir. Bu hâl, alçak gönüllü, hoşgörülü, telaşsız, varlığa ve yokluğa aynı olgunlukla bakan, her türlü çekişmeden arınmış bir insan tipi olarak rindi ortaya çıkarmaktadır. Rint, Beyatlı’nın şiirlerinde melamet kavramının tarihselliği ile ilişkilendiği gibi; şairin yorum dünyasında yeni nitelikler kazanır. O, örneğin Hücvîrî’nin mürailere benzetip zemmettiği, halkın levmini kazanmak isteyen rinde benzemez. Yergi ve övgüyü dikkat sahasının dışında bırakır. Benliğini/nefsini hafife alarak yaşam neşesini kaybetmeden, dingin ve huzurlu yaşamayı amaçlar. Hayatın sonlu, ölümün kaçınılmaz olduğunu bütün ağırlığıyla hisseder; fakat varoluşsal sorgulamaları yaşanılan ânın güzelliğiyle savar. Ruhî dinginliği, hayatı yaşanır kıldığı gibi ölüm düşüncesinin doğurduğu agnostik kaygıları hafifletir, doğayı ve doğa ötesini insanın kavrayışına indirir, kabul edilebilir bir dizgeye sokar. Bu makalede Melamilik ve rindane duyuş, Yahya Kemal’in şiirlerinde önemli bir tema/hayatı alımlama biçimi olarak belirmesi itibariyle ele alınmıştır. Bu çerçevede öncelikle Melamilik tarihsel seyri içerisinde incelenmiş; Melamilik çerçevesinde belli bir form kazanan rint tipi açıklanmıştır. Daha sonra Yahya Kemal’in temaya yönelik belli başlı şiirleri -şiirlerin yorumlanmasında yararlanabilecek nesirleri ve yayımlanmış sohbetleri de göz önüne göz önüne alınarak- metin merkezli okuma yöntemiyle incelenmiştir.