Öz
Toplumların tarihi süreçleri takip edildiğinde ritüellerin çok önemli bir yer tuttuğu, toplumsal değer olarak günümüze kadar gelen birçok uygulamanın ritüel kökenli olduğu görülür. Kentli kurumsallaşma süreçlerinin oluşturduğu resmiyetlere rağmen geleneksel törenler yerini korumuş ve yeni inançların içerisinde yaşamayı sürdürmüştür. Daha çok mitik dönemlerin etkisi ile çeşitlenen bu etkinlikler dinsel bir kaygıdan ziyade gizemli bir büyü, kutlu bir adak veya uğurlu bir hediye gibi düşünülebilir. Bugün sınırlarını henüz tam olarak belirleyemediğimiz fütüvvet yolu da İslam dini ile tanışan çok kültürlü toplumların yüzlerce yıl yaşattıkları geleneklerini buluşturan bir maneviyat alanı olarak ortaya çıkmıştır. Bu geleneklerden biri, şerbet olarak da anılan tuzlu su içme ritüelidir. Varlıklar, nesneler ve eylemler, kavramsal karşılıkları yanında simgesel anlamlar ve sembolik çağrışımlar taşırlar. Sembolik anlamların gizemini çözmek, görünenin ötesine ulaşabilmeyi sağladığı gibi anlamlandırma ve somutlama yapmaya da yardım eder. Mitolojik metinlerden itibaren karşımıza çıkan kutsal su ve kutsal suyu içme ritüelleri fütüvvet geleneğinde şerbet/tuzlu su içme şeklinde yaşatılmaktadır. Bu çalışmanın amacı, fütüvvetnamelerde geçen tuzlu su içme ritüelinin kökeni, uygulaması, su ve tuzun sembolik anlamalarını tespit etmektir. Yapılan incelemelerde mitik dönemlerden itibaren taşıdıkları sembolik anlamlarla tüm toplumların vazgeçilmezi olan su ve tuzun birleşimi olan şerbetin fütüvvet intisap ve icazet törenlerinde de pek çok açıdan önemli işlevler yüklendiği görülmüştür.
Kaynakça
- Abuali, Eyad. “I tasted sweetness, and I tasted affliction”: pleasure, pain, and body in medieval Sufi food practices”. The Senses and Society 17/1 (2022), 52-67.
- Acaloğlu, Arif. “Geleneksel Kültürde Tuzun Semiyolojik İşlevi ve Türk Kültür Geleneğinde Tuz”, Tuz Kitabı. ed. Emine Güroy Naskali, Mesut Şen. 133-141. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
- Aristoteles. Metafizik. Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
- Atalay, Besim. Dîvânu Lugâti’t-Türk Tercümesi. IV Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1985.
- Bahadır, Cem Savaşkan. Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. İstanbul: Kitabevi, 2013.
- Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
- Connerton, Paul. Toplumlar Nasıl Anımsar? çev. Alâeddin Şenel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999. Çatak, Adem. “Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin Mesnevi Adlı Eserinde Su Metaforu”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/5 (2015), 35-65.
- Demirci, Mehmet. “Ahilik’te Tasavvufi Boyut: Fütüvvet”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1992), 83-90.
- Elçin, Şükrü. “Tuz Ekmek Hakkı Deyimi Üzerine”. Halk Edebiyatı Araştırmaları. 74-81. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1977.
- Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı. çev. M. Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları, 1991.
- Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
- Gölpınarlı, Abdülbâki. “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 11/1-4 (1949-1950), 2-354.
- Gölpınarlı, Abdülbâki. “Burgazî ve Fütüvvetnâmesi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 15/1-4 (1953-1954), 76-153.
- Gölpınarlı, Abdülbâki. “Şeyh Seyyid Gaybî Oğlu Şeyh Seyyid Hüseyin Fütüvvetnâmesi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 17/1-4 (1955-1956), 25-127.
- Günay, Umay-Horata, Osman. Risâletü’n-Nushıyye. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
- Gürel, Rahşan. Razavî’nin Fütüvvet-nâmesi (Fütüvvet-nâme-i Kebir veya Miftâhü’d-dekâyık fî beyâne’l-fütüvveti ve’l-hakâyık). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
- Güzel, Abdurrahman. Hacı Bektaş Velî ve Makâlat. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
- Jones, Ernest. “The Symbolic Significance of Salt in Folklore and Superstition”. Essays In Applıed Psychoanalysıs. ed. Ernest Jones. Vol. II. 22-109. Essays in Folklore, Anthropology and Relıgıon. London: The Hogarth Press, 1951.
- Koçak, Aynur. “Karagöz Oyunlarındaki ‘Tuzsuz Deli Bekir’ Tipi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Milli Folklor, 56, (2002), 121-129.
- Koçak, Aynur-Harmancı, Meriç “Fütüvvetnamelerin Tanıklığında Geçiş Dönemlerinin Simgesel Yiyeceği Helva”. Halk Gastronomisi. ed. Mehmet Aça vd. 629-643. İstanbul: Motif Vakfı Yayınları, 2022.
- Korkmaz, Esat. Eski Türk İnançları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi, 2003.
- Kur’ân Yolu. Erişim 15 Ağustos 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/sure/24-nur-suresi Kur’ân Yolu. Erişim 15 Ağustos 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Enbiy%C3%A2-suresi/2513/30-33-ayet-tefsiri
- Kurnaz, Cemal. “Câm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/ 41-42. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
- Küçükaççı, Mustafa Sabri. “Zemzem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/ 242-246. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
- Mintz, W. Sıdney. Şeker ve Güç Şekerin Modern Tarihteki Yeri. çev. Şükrü Alpagut. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1997.
- Muratoğlu, Ali. İhsan. “Tuzun Hikayesi”. Türk Folklor Araştırmaları 253 (1970), 5721-5722.
- Necmüddin Kübra. Tasavvufî Hayat. haz. Mustafa Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1996.
- Ocak, Ahmet Yaşar. “Fütüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/261-263. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Ölmez Kargı, Zühal. Ebulgâzî Bahâdır Han. Şecere-i Terâkime. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, 1996.
- Pala, İskender. “Su”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/ 442-443. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Richards, Glyn. “Symbols and Religious Language”. Symbols in Art and Religion the Indian and the Comparative Perspectives. ed. Karel Werner. 1-14. School of Oriental Studies University of Durham. London: Curzon Press, 1990.
- Sayım, Huzeyfe. “Dinlerde Kozmogoni ve Yaratılış Açısından Suyun Değeri”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/ 9 (1996), 127-139.
- Schimmel, Annemarie. Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1994.
- Stackert, Jeffrey. “The Variety of Ritual Applications for Salt and the Maqlû Salt Incantation”. Gazing on the Deep: Ancient Near Eastern and Other Studies in Honor of Tzvi Abusch. ed. Jeffrey Stackert vd. 235-252. Bethesda, Md.: CDL Press, 2010.
- Şen, Mesut. “Tuz Kelimesi Üzerine”. Tuz Kitabı. ed. Emine Güroy Naskali, Mesut Şen. 17-27. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
- Temren, Belkıs. Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, 1994.
- Torun, Ali. Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
- Trumbull, Henry Clay. The Covenant of Salt: As Based on the Significance and Symbolism of Salt in Primitive Thought. New York: Christian Books, 1899.
- Turner, Victor. Ritüeller-Yapı ve Anti-Yapı. çev. Nur Küçük. İstanbul: İthaki, 2018.
- Uludağ, Süleyman. “Fütüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/ 259-261. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Van Gennep, Arnold. Geçiş Ritleri Tabular, Batıl İnançlar, Büyüler, Ayinler ve Törenler. çev. Oylum Bülbül Beşler. İstanbul: Nora Kitap, 2022.
Öz
When the historical processes of societies are followed, it is seen that rituals have a very important place, and many practices that have survived to the present day as social values are of ritual origin. Despite the formalities created by urban institutionalization processes, traditional ceremonies have maintained their place and continued to live in new beliefs. These activities, diversified mostly with the influence of mythic periods, are thought of as a mysterious spell, a blessed offering or an auspicious gift rather than a religious concern. The path of futuwwat, the boundaries of which we have not yet fully defined today, has also emerged as an area of spirituality that brings together the traditions of multicultural societies that have lived for hundreds of years after they met Islam. One of these traditions is the ritual of drinking salt water, also known as sherbet. Beings, objects and actions carry symbolic meanings and symbolic associations in addition to their conceptual equivalents. Unraveling the mystery of symbolic meanings not only enables us to reach beyond the visible, but also helps us to make sense and concretize. The rituals of drinking holy water and holy water, which we encounter since mythological texts, are kept alive in the form of drinking sherbet / salty water in the tradition of futuwwat. The aim of this study is to determine the origin, practice, and symbolic meanings of water and salt in the ritual of drinking salty water in futuwwatnames. It has been observed that sherbet, the combination of water and salt, which is indispensable for all societies with its symbolic meanings since mythic times, has also played an important role in many aspects of the initiation and initiation ceremonies of futuwwat.
Kaynakça
- Abuali, Eyad. “I tasted sweetness, and I tasted affliction”: pleasure, pain, and body in medieval Sufi food practices”. The Senses and Society 17/1 (2022), 52-67.
- Acaloğlu, Arif. “Geleneksel Kültürde Tuzun Semiyolojik İşlevi ve Türk Kültür Geleneğinde Tuz”, Tuz Kitabı. ed. Emine Güroy Naskali, Mesut Şen. 133-141. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
- Aristoteles. Metafizik. Çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
- Atalay, Besim. Dîvânu Lugâti’t-Türk Tercümesi. IV Cilt. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1985.
- Bahadır, Cem Savaşkan. Divan Edebiyatında Şarap ve Şarapla İlgili Unsurlar. İstanbul: Kitabevi, 2013.
- Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
- Connerton, Paul. Toplumlar Nasıl Anımsar? çev. Alâeddin Şenel. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 1999. Çatak, Adem. “Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin Mesnevi Adlı Eserinde Su Metaforu”. Gümüşhane Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 4/5 (2015), 35-65.
- Demirci, Mehmet. “Ahilik’te Tasavvufi Boyut: Fütüvvet”. Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 7 (1992), 83-90.
- Elçin, Şükrü. “Tuz Ekmek Hakkı Deyimi Üzerine”. Halk Edebiyatı Araştırmaları. 74-81. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1977.
- Eliade, Mircea. Kutsal ve Dindışı. çev. M. Ali Kılıçbay. Ankara: Gece Yayınları, 1991.
- Eliade, Mircea. Dinler Tarihine Giriş. çev. Lale Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2003.
- Gölpınarlı, Abdülbâki. “İslâm ve Türk İllerinde Fütüvvet Teşkilâtı ve Kaynakları”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 11/1-4 (1949-1950), 2-354.
- Gölpınarlı, Abdülbâki. “Burgazî ve Fütüvvetnâmesi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 15/1-4 (1953-1954), 76-153.
- Gölpınarlı, Abdülbâki. “Şeyh Seyyid Gaybî Oğlu Şeyh Seyyid Hüseyin Fütüvvetnâmesi”. İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası 17/1-4 (1955-1956), 25-127.
- Günay, Umay-Horata, Osman. Risâletü’n-Nushıyye. Ankara: Akçağ Yayınları, 2004.
- Gürel, Rahşan. Razavî’nin Fütüvvet-nâmesi (Fütüvvet-nâme-i Kebir veya Miftâhü’d-dekâyık fî beyâne’l-fütüvveti ve’l-hakâyık). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1992.
- Güzel, Abdurrahman. Hacı Bektaş Velî ve Makâlat. Ankara: Akçağ Yayınları, 2002.
- Jones, Ernest. “The Symbolic Significance of Salt in Folklore and Superstition”. Essays In Applıed Psychoanalysıs. ed. Ernest Jones. Vol. II. 22-109. Essays in Folklore, Anthropology and Relıgıon. London: The Hogarth Press, 1951.
- Koçak, Aynur. “Karagöz Oyunlarındaki ‘Tuzsuz Deli Bekir’ Tipi Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Milli Folklor, 56, (2002), 121-129.
- Koçak, Aynur-Harmancı, Meriç “Fütüvvetnamelerin Tanıklığında Geçiş Dönemlerinin Simgesel Yiyeceği Helva”. Halk Gastronomisi. ed. Mehmet Aça vd. 629-643. İstanbul: Motif Vakfı Yayınları, 2022.
- Korkmaz, Esat. Eski Türk İnançları ve Şamanizm Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Anahtar Kitaplar Yayınevi, 2003.
- Kur’ân Yolu. Erişim 15 Ağustos 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/sure/24-nur-suresi Kur’ân Yolu. Erişim 15 Ağustos 2023. https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/Enbiy%C3%A2-suresi/2513/30-33-ayet-tefsiri
- Kurnaz, Cemal. “Câm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/ 41-42. Ankara: TDV Yayınları, 1993.
- Küçükaççı, Mustafa Sabri. “Zemzem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44/ 242-246. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
- Mintz, W. Sıdney. Şeker ve Güç Şekerin Modern Tarihteki Yeri. çev. Şükrü Alpagut. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1997.
- Muratoğlu, Ali. İhsan. “Tuzun Hikayesi”. Türk Folklor Araştırmaları 253 (1970), 5721-5722.
- Necmüddin Kübra. Tasavvufî Hayat. haz. Mustafa Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1996.
- Ocak, Ahmet Yaşar. “Fütüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/261-263. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Ölmez Kargı, Zühal. Ebulgâzî Bahâdır Han. Şecere-i Terâkime. Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, 1996.
- Pala, İskender. “Su”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 37/ 442-443. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Richards, Glyn. “Symbols and Religious Language”. Symbols in Art and Religion the Indian and the Comparative Perspectives. ed. Karel Werner. 1-14. School of Oriental Studies University of Durham. London: Curzon Press, 1990.
- Sayım, Huzeyfe. “Dinlerde Kozmogoni ve Yaratılış Açısından Suyun Değeri”. Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 14/ 9 (1996), 127-139.
- Schimmel, Annemarie. Tanrı’nın Yeryüzündeki İşaretleri. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 1994.
- Stackert, Jeffrey. “The Variety of Ritual Applications for Salt and the Maqlû Salt Incantation”. Gazing on the Deep: Ancient Near Eastern and Other Studies in Honor of Tzvi Abusch. ed. Jeffrey Stackert vd. 235-252. Bethesda, Md.: CDL Press, 2010.
- Şen, Mesut. “Tuz Kelimesi Üzerine”. Tuz Kitabı. ed. Emine Güroy Naskali, Mesut Şen. 17-27. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 2004.
- Temren, Belkıs. Bektaşiliğin Eğitsel ve Kültürel Boyutu. Ankara: Kültür Bakanlığı Milli Kütüphane Basımevi, 1994.
- Torun, Ali. Türk Edebiyatında Türkçe Fütüvvetnâmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1998.
- Trumbull, Henry Clay. The Covenant of Salt: As Based on the Significance and Symbolism of Salt in Primitive Thought. New York: Christian Books, 1899.
- Turner, Victor. Ritüeller-Yapı ve Anti-Yapı. çev. Nur Küçük. İstanbul: İthaki, 2018.
- Uludağ, Süleyman. “Fütüvvet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/ 259-261. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
- Van Gennep, Arnold. Geçiş Ritleri Tabular, Batıl İnançlar, Büyüler, Ayinler ve Törenler. çev. Oylum Bülbül Beşler. İstanbul: Nora Kitap, 2022.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Edebiyatı |
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Erken Görünüm Tarihi | 21 Aralık 2023 |
| Yayımlanma Tarihi | 26 Aralık 2023 |
| Gönderilme Tarihi | 16 Ağustos 2023 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2023 Sayı: 108 |
- Makale Dosyaları
Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi Creative Commons Atıf-GayriTicari 4.0 Uluslararası Lisansı ile lisanslanmıştır.