Öz
Turks are one of the nations that build unique wisdom, the supreme work of collective contemplation. The fact that wisdom is a kind of worldview in one regard relates it to cosmogony.
Turkish thought perceives the world as a whole and considers all beings that make up the universe as its components. Besides, in Turkish thought, the world consists of a combination of the earth and the sky. Although these two have opposite natures, they form a unity by harmonizing with each other. These two are equivalent to each other, neither of them is superior to the other. This system, which is formed by the earth and the sky, is known as the universalist dichotomy, the two universal principles or the two-principle system.
The universalist dichotomy, which is the most fundamental part of Turkish thought, shows its effect in every aspect of Turkish life in a way to create harmony and unity in contrasts. This also includes narratives. The symbols in the plot of Turkish mythological narratives contain two universal principles in the depths of the apparent subject. The existence of two principles comes to light only when the symbols are analyzed, and it is seen the basis of the narratives is based on this system. In this study, the symbols in the Arı Haan Epic, which belongs to Tuva Turks and contains archaic features, will be analyzed and the epic will be examined in the context of the universalist dichotomy.
Anahtar Kelimeler
Turkish Thought Universal Dichotomy Two-principle System Cosmogony Turkish Epics
Kaynakça
- Referans1 Diyarbekirli, N. (1972). Hun sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Referans2 Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. (çev.: Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Referans3 Ergun, M.- Aça, M. (2004). Tıva kahramanlık destanları-I. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Referans4 Ergun, M.- Aça, M. (2005). Tıva kahramanlık destanları-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Referans5 Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Referans6 Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Referans7 Hoppal, M. (2021). Avrasya’da şamanlar. (çev.: Bülent Bayram-Hüseyin Şevket Çağatay Çapraz), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Referans8 Kalafat, Y. (2006). Türk halk inançlarında kara, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat.pdf, (Erişim Tarihi: 11.03.2022).
- Referans9 Kasımoğlu, S. (2019), Gölge arketipinin bir örneği olarak ejderha: Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi’nin arketipsel tahlili. Turnalar Uluslararası Hakemli Türk Dili, Edebiyat ve Çeviri Dergisi, 76, 33-38.
- Referans10 Kâşgarlı Mahmud (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk, (hzl.: Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans11 Lvova, E. L. –vd. (2013/1). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-1, kâinat ve zaman. Nesneler dünyası. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
- Referans12 Lvova, E. L.-vd. (2013/2), Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-2, insan ve toplum. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
- Referans13 Ögel, B. (1993), Türk mitolojisi. C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Referans14 Ögel, B. (1995), Türk Mitolojisi. C. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Referans15 Özerdim, M. N. (1963). Chou’lar ve bu devirde Türklerden gelen ‘gök dini”. Belleten, XXVII (105), 1-23.
- Referans16 Rzasoy, S. (2020). “Kitabi-Türkman Lisani” Oğuznâmesinin transmediativ strukturu ve ritual-mifoloji semantikası. Bakı: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Folklor İnstitutu.
- Referans17 Schimmel A. (2017). Sayıların gizemi. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
- Referans18 Tekin, T. (1988). Orhon yazıtları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Referans19 Ülken, H. Z. (2007). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Referans20 Ziya Gökalp (1976). Türk medeniyeti tarihi. (hzl.: İsmail Aka-Kâzım Yaşar Kopraman). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Öz
Türkler kendine özgü bir hikmet oluşturabilmiş milletlerdendir. Hikmet ise kolektif tefekkürün en yüce eseridir. Hikmetin bir açıdan dünya görüşü olması onu bir yönüyle kozmogoni ile ilişkilendirmektedir.
Türk düşüncesi dünyayı bir bütün olarak algılamakta, evreni oluşturan tüm varlıkları bütünün parçaları olarak saymaktadır. Bununla birlikte Türk düşüncesinde Dünya, Yer ve Göğün birleşiminden oluşur. İkisi zıt karakterde olsalar da birbirine uyum sağlayarak birlik oluştururlar. İkisi birbirine denktir, biri diğerinden üstün değildir. Yer ve Göğün oluşturduğu bu sistem evrenselci dikotomi, evrensel iki ilke, iki ilkeli sistem gibi adlarla anılır.
Türk düşüncesinin en temel anlayışı olan evrenselci dikotomi, zıtlıklar içinde uyumu ve birliği oluşturacak şekilde Türk yaşamının her alanında etkisini gösterir. Anlatılar da buna dahildir. Türk mitolojik anlatılarının olay örgüsü içinde yer alan semboller, görünürdeki konunun derinlerinde evrensel iki ilkeyi barındırmaktadır. İki ilkenin varlığı ancak semboller çözümlendiğinde ortaya çıkmaktadır ve anlatıların temeli bu sisteme oturmaktadır. Bu çalışmada Tuva Türklerine ait, arkaik özellikleri barındıran Arı Haan Destanı’ndaki sembollerin çözümlenmesi yapılarak ve destan evrenselci dikotomi bağlamında incelenecektir.
Anahtar Kelimeler
türk tefekkürü Evrenselci dikotomi İki İlkeli sistem kozmogoni Türk destanları
Kaynakça
- Referans1 Diyarbekirli, N. (1972). Hun sanatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
- Referans2 Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş. (çev.: Lale Arslan), İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Referans3 Ergun, M.- Aça, M. (2004). Tıva kahramanlık destanları-I. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Referans4 Ergun, M.- Aça, M. (2005). Tıva kahramanlık destanları-II. Ankara: Akçağ Yayınları.
- Referans5 Ergun, P. (2004). Türk kültüründe ağaç kültü. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Referans6 Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
- Referans7 Hoppal, M. (2021). Avrasya’da şamanlar. (çev.: Bülent Bayram-Hüseyin Şevket Çağatay Çapraz), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Referans8 Kalafat, Y. (2006). Türk halk inançlarında kara, Çukurova Üniversitesi Türkoloji Araştırmaları Merkezi, http://turkoloji.cu.edu.tr/HALKBILIM/kalafat.pdf, (Erişim Tarihi: 11.03.2022).
- Referans9 Kasımoğlu, S. (2019), Gölge arketipinin bir örneği olarak ejderha: Salur Kazan’ın yedi başlı ejderhayı öldürmesi’nin arketipsel tahlili. Turnalar Uluslararası Hakemli Türk Dili, Edebiyat ve Çeviri Dergisi, 76, 33-38.
- Referans10 Kâşgarlı Mahmud (2018). Dîvânu Lugâti’t-Türk, (hzl.: Ahmet B. Ercilasun-Ziyat Akkoyunlu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Referans11 Lvova, E. L. –vd. (2013/1). Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-1, kâinat ve zaman. Nesneler dünyası. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
- Referans12 Lvova, E. L.-vd. (2013/2), Güney Sibirya Türklerinin geleneksel dünya görüşleri-2, insan ve toplum. (çev.: Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
- Referans13 Ögel, B. (1993), Türk mitolojisi. C. 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Referans14 Ögel, B. (1995), Türk Mitolojisi. C. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
- Referans15 Özerdim, M. N. (1963). Chou’lar ve bu devirde Türklerden gelen ‘gök dini”. Belleten, XXVII (105), 1-23.
- Referans16 Rzasoy, S. (2020). “Kitabi-Türkman Lisani” Oğuznâmesinin transmediativ strukturu ve ritual-mifoloji semantikası. Bakı: Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası Folklor İnstitutu.
- Referans17 Schimmel A. (2017). Sayıların gizemi. İstanbul: Alfa Basım Yayım.
- Referans18 Tekin, T. (1988). Orhon yazıtları. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
- Referans19 Ülken, H. Z. (2007). Türk tefekkürü tarihi. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
- Referans20 Ziya Gökalp (1976). Türk medeniyeti tarihi. (hzl.: İsmail Aka-Kâzım Yaşar Kopraman). İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Konular | Türk Halk Bilimi |
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 18 Aralık 2022 |
| Gönderilme Tarihi | 21 Kasım 2022 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2022 Cilt: 15 Sayı: 40 |
