Öz
Bugün Trabzon ağızlarında ölçünlü dile nispetle dilde yadırganabilecek bazı ses ve şekil özellikleri ile birtakım söz varlığı unsurları arkaik yapılar üzerinden açıklanabilecek durumdadır. Kelime başındaki “g”lerin “k”, “d”lerin “t”, “b”lerin “p” olması; düzlük yuvarlaklık uyumunun ihlali; /ng/ sesinin durumu; ön seste b- ünsüzünün korunması; ek fiilin devrik kullanımı; ikili fiil biçimleri bu minvalde sayılabilir. Bu durumda Trabzon ağızları, Eski Türkçe ile ilişkilendirilebilecek ses özelliklerini muhafazası, Türkçenin tarihsel süreçte geçirdiği değişme ve gelişmelerin farklı zaman dilimindeki izlerini kısmen taşı- ması bakımından dikkat çekici bir mahiyet arz eder. Söz konusu malzemenin Trabzon ağızlarını, söz varlığı ve ses özellikleri itibariyle Türkçeye mahsus arkaik zamanlara bağlar. Kitle iletişim araçlarının tartışılmaz etkisi ve eğitim olanaklarının yaygınlığına rağmen Trabzon ağızları, tarihsel süreçte Türkçenin geçirdiği türlü değişme ve gelişmeleri bir arada barındıran bir laboratuvar durumundadır demek, mümkündür.
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Atalay, Besim (2006), Divanü Lûgat-it-Türk (Çeviri), C. I-II-III-IV, Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
- Bilgin, Mehmet (2000), Doğu Karadeniz-Tarih, Kültür, İnsan, Trabzon: Serander Yayınları.
- Brendemoen, Bernt (2001), The Turkish Dialects of Trabzon, I-II, Oslo.
- Buran, Ahmet (1992), “Yazı DilininTarihi Gelişimi İçinde Türk Şivelerinin Ortaya Çıkışı ve Azeri Türkçesi Örneği”, Savunma Hizmetleri ve Koordinasyon Dergisi, 10, 10-12.
- Caferoğlu, Ahmet (1994), Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yayınları.
- Clauson, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
- Çetin, Engin (2008), On Üçüncü Yüzyıl Öncesinde Soru, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana.
- Demir, Necati (2006), Trabzon ve Yöresi Ağızları, III-III, Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
- Ellul, Jacques (1998), Sözün Düşüşü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
- Ercilasun, A. Bican (2000), “Dede Korkut Mirası”, Türk Dili, I (578), 111-115.
- Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
- ______ (2007), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- Hamilton, J.Russell (1998), Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası, (Çev. Ece Korkut ve İsmet Birkan), Ankara: Simurg Yayınları.
- Jorma, Atilla (2008), Oğuzcanın Karadeniz Serüveni, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
- Saka, Fuat (2008), “Şalvar Destanı”, Lazutlar (CD).
- Tekin, Feridun (2002), “Trabzon ve Yöresi Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, içinde (195-2002), Trabzon: Trabzon Belediyesi Yayınları.
- Tekin, Talât & Ölmez, Mehmet (2003), Türk Dilleri Giriş, İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat Yayınevi.
- Tekin, Talât (1997), “Türk Dilleri Ailesi I”, Türkoloji Eleştirileri, Ankara: Simurg Yayınları.
- Tellioğlu, İbrahim (2003), Doğu Karadeniz’de Türkler, Trabzon: Serander Yayınları.
- Tuna, Osman Nedim (1990), Sümer ve Türk Dillerinin Târihî İlgisi ile Türk Dili’nin Yaşı Meselesi, Ankara: TDK Yayınları.
- Yavuzarslan, Paşa (1993), “Anadolu Ağızlarında Zamirinin Türevleri”, Türkoloji Dergisi, XI (1), 309-320.
Öz
Some phonetic and formal characteristics and certain vocabulary elements of Trabzon dialects today may seem unusual in comparison with the standard language. Characteristics of this kind include the use of “k” instead of “g”, “t” instead of “d”, “p” instead of “b” in the beginning of the word; violation of flat-round vowel harmony rule; the case of the sound /ng/; the preservation of the consonant b- in the first sound; the use of copulas with inversion; binary verb forms. Thus Trabzon dialects present a highly interesting point as they preserve phonetic characteristics which can be traced back to the Ancient Turkish and they partially reflect changes and developments in Turkish language through different historical time periods. This matter connects Trabzon dialects to Turkish language of archaic times based on the vocabulary and phonetic characteristics of these dialects. Despite the undisputed impact of mass media and the wide education opportunities, it is possible to state that Trabzon dialects are the subject of study representing different kinds of changes and developments of Turkish language throughout history
Anahtar Kelimeler
Kaynakça
- Atalay, Besim (2006), Divanü Lûgat-it-Türk (Çeviri), C. I-II-III-IV, Ankara: Alâeddin Kıral Basımevi.
- Bilgin, Mehmet (2000), Doğu Karadeniz-Tarih, Kültür, İnsan, Trabzon: Serander Yayınları.
- Brendemoen, Bernt (2001), The Turkish Dialects of Trabzon, I-II, Oslo.
- Buran, Ahmet (1992), “Yazı DilininTarihi Gelişimi İçinde Türk Şivelerinin Ortaya Çıkışı ve Azeri Türkçesi Örneği”, Savunma Hizmetleri ve Koordinasyon Dergisi, 10, 10-12.
- Caferoğlu, Ahmet (1994), Kuzeydoğu İllerimiz Ağızlarından Toplamalar, Ankara: TDK Yayınları.
- Clauson, Sir Gerard (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
- Çetin, Engin (2008), On Üçüncü Yüzyıl Öncesinde Soru, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana.
- Demir, Necati (2006), Trabzon ve Yöresi Ağızları, III-III, Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
- Ellul, Jacques (1998), Sözün Düşüşü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
- Ercilasun, A. Bican (2000), “Dede Korkut Mirası”, Türk Dili, I (578), 111-115.
- Ergin, Muharrem, Dede Korkut Kitabı I, Ankara: TDK Yayınları.
- ______ (2007), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yayınları.
- Hamilton, J.Russell (1998), Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası, (Çev. Ece Korkut ve İsmet Birkan), Ankara: Simurg Yayınları.
- Jorma, Atilla (2008), Oğuzcanın Karadeniz Serüveni, İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
- Saka, Fuat (2008), “Şalvar Destanı”, Lazutlar (CD).
- Tekin, Feridun (2002), “Trabzon ve Yöresi Ağızlarının Etnik Yapı İle İlişkisi”, Trabzon ve Çevresi Uluslararası Tarih-Dil-Edebiyat Sempozyumu Bildirileri, içinde (195-2002), Trabzon: Trabzon Belediyesi Yayınları.
- Tekin, Talât & Ölmez, Mehmet (2003), Türk Dilleri Giriş, İstanbul: Yıldız Dil ve Edebiyat Yayınevi.
- Tekin, Talât (1997), “Türk Dilleri Ailesi I”, Türkoloji Eleştirileri, Ankara: Simurg Yayınları.
- Tellioğlu, İbrahim (2003), Doğu Karadeniz’de Türkler, Trabzon: Serander Yayınları.
- Tuna, Osman Nedim (1990), Sümer ve Türk Dillerinin Târihî İlgisi ile Türk Dili’nin Yaşı Meselesi, Ankara: TDK Yayınları.
- Yavuzarslan, Paşa (1993), “Anadolu Ağızlarında Zamirinin Türevleri”, Türkoloji Dergisi, XI (1), 309-320.
Ayrıntılar
| Diğer ID | JA22SR78HG |
|---|---|
| Bölüm | Makaleler |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 1 Haziran 2015 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2015 Cilt: 1 Sayı: 1 |
Kaynak Göster
- Makale Dosyaları
The Journal of Institute of Black Sea Studies is an Open Access journal and provides immediate open access to its contents. The Journal aims to promote the development of global Open Access to scientific information and research. The Publisher provides copyrights of all online published papers (except where otherwise noted) for free use of readers, scientists, and institutions (such as link to the content or permission for its download, distribution, printing, copying, and reproduction in any medium, except change of contents and for commercial use), under the terms of Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0). License, provided the original work is cited. Written permission is required from the publisher for use of its contents for commercial purposes.
The Journal of Institute of Black Sea Studies is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0).