Folklor Akademi Dergisi

Öz

El sanatları, ihtiyacın estetiğe dönüştüğü ürünlerdir ve içinde kültürün izlerini barındırdığı için araştırmacıların bu konulara eğilmesine neden olmuştur. Ardahan ve çevresi birçok kültüre ev sahipliği yapmış bir yöredir. Bölgenin ana geçim kaynaklarından başında hayvancılık gelmektedir. Dokumacılığın ana malzemesi olan yünün bölgede bol olması sebebiyle yörede halı dokumacılığı uzun yıllar canlılığını korumuştur. Ancak günümüzde el halılarının yerini fabrikasyon halıların alması ve halı dokuyan kişilerin sayısının giderek azalması nedeniyle bölgede halıcılık giderek azalmaktadır. Bu araştırma kapsamında Ardahan ili Çıldır ilçesine ait geleneksel yöntemlerle dokunmuş özgün halı örneklerinde kullanılan motifler konu ve içerdiği soyut anlam bakımından incelenmiştir. Çalışma tarama modeline dayalı bir alan araştırması olup yöreye ait halı örneklerinde kullanılan motif özellikleri ve motiflerin isimleri ulaşılabilen örnekler aracılığı ile tespit edilmiştir. Araştırma örneklemine 4 duvar halısı, 5 halı yastık (taş yastık) ve 1 sandalye halısı olmak üzere toplam 10 adet yün halı alınmıştır. Araştırma kapsamında kaynak kişilerle yapılan görüşmeler sonucunda ürünlere ait bilgiler eser inceleme formlarına kaydedilmiş, halıların genel ve detay fotoğrafları çekilmiştir. Araştırma sonucunda incelenen halı örneklerinde yörede 20 farklı motif isminin olduğu tespit edilmiştir. Araştırma yöresinin geleneksel Türk halıcılık sanatı ve kültürel semboller yönünden zenginliğini ortaya koyması bakımından oldukça önemlidir. Yörede kaynak kişilerle yapılan görüşmelerde evlerde halı dokumacılığının üç amaçla yapıldığı bilgisi edinilmiştir. Öncelikli olarak yöre halkı kendi ihtiyaçları doğrultusunda evlerinde kullanmak üzere halı dokumaktadır. İkincisi, ihtiyaçlarını karşılamak üzere yörede dokunan halıların satıldığı öğrenilmiştir. Bir diğeri ise çeyiz için dokunan halılardır. Günümüzde artık yörede halı dokumacılığının gittikçe azaldığı edinilen diğer bilgiler arasındadır. Eski dönemlerde dokunan halıların artık kıymetli bir eşya olarak görülmesi sebebiyle halılar hatıra olarak saklanmakta ya da şark köşelerinde dekorasyon amacıyla kullanılmaktadır. Ardahan yöresi halılarında bulunan motiflerin yöre kadınının duygu ve düşüncelerinin dışa vuruş şekli olduğunu da söylemek mümkündür. İncelenen halılarda en fazla kullanılan motifler arasında, suyolu ve çeşitli türden stilize edilmiş çiçek motiflerinin kullanıldığı ortaya çıkmıştır. Araştırma yöresinde bu motifler dışında ejder/ejderli göl, kazayağı/ kuyrum (guyrum), küpe, baklava dilimi/muska, yıldız/sekiz kollu yıldız, hayat ağacı, bereket motifi ve çenge motiflerinin de kullanıldığı görülmüştür. İncelenen halı örneklerinde; çiçekli göl, kilise motifi, koçboynuzu, küpe çiçeği, çakmak, gül motifi, eli belinde, lale, kerege gözü ve sormak çiçeği tespit edilen diğer motifler arasındadır. Kırgızca’da, çadır duvarını oluşturan ağaç kafeslere verilen ad olduğu anlaşılan kerege kelimesi ve halılarda kullanılan kerege gözü motifinin konargöçer yaşamın yörede devam eden yansımasıdır. Üsluplaştırılarak soyut anlamlar yüklenmiş sembolik ve nesnel kaynaklı motiflerin; hükümdarlık ve kudret, güç ve kuvvet, kahramanlık, inanç ve ahiret, şans, bolluk ve bereket, kısmet, mutluluk, nazardan korunma, doğum, çoğalma, evlilik gibi temalar içerdiği anlaşılmıştır.