HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’

Erkan Hirik; Abdullah Çiğil

Araştırma Makalesi

HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’

Yıl 2021, Sayı: 107, 87 - 105, 30.09.2021

Erkan Hirik Abdullah Çiğil

Öz

Fiiller dilin en temel söz varlığı ögelerindendir. Bu kelimeler evrende yer alan varlıkların oluşlarını, kılışlarını ve hareketlerini ifade ederler. Ancak evrende yer alan canlı ve cansız varlıkların hareketlerini ifade edebilmek için fiil kategorisi kendi içerisinde de birtakım birleşmeler gerçekleştirerek söz dizimsel ve anlambilimsel durumları ortaya çıkarır. Çünkü evrende yer alan çok sayıda varlığın çok sayıda hareketi sonsuz kombinasyonun belirmesine neden olmaktadır. Bunu da ifade edebilmek için fiil kategorisi kendi içinde de çeşitli birleşmeler meydana getirmektedir. Bunun en tipik örneği de anlamsal bir sınıf olan hareket fiilleri ile söz dizimsel ve anlambilimsel bir sınıf olan seri fiil yapıları arasında görülmektedir.
Hareket fiilleri üzerine çeşitli çalışmalar yapılmış olsa da Türkçe çalışmalarda bu fiillerin sınırlarının ne olduğu tam belirlenmiş değildir. Evrende yer alan varlıkların yer değiştirmesini ifade eden fiiller olarak ele alınabilecek kelimelerden olan hareket fiilleri söz dizimsel ve anlambilimsel bir kategori olan seri fiil yapılarıyla yakından ilişki içerisindedir. Seri fiil yapıları içerisinde yüzey yapıda ya da derin yapıda en az bir hareket fiili barındırmaktadır. Bu hareket fiilleri de Talmy’nin tipolojisine göre hareketin gerçekleştiği yer olan “yol”u ya da gerçekleşme şekli olan “tarz”ı işaretlemektedir. Bu çalışmada hareket fiillerinin serileşmesi sürecindeki rolleri olan “yol” ve “tarz” Türkçe bağlamında ele alınmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Fiil, Hareket Fiilleri, Seri Fiiller, Yol, Tarz

Kaynakça

1. Aydemir, İ. A. Çağdaş Türk Dillerinde Altasıralama Stratejileri. Ankara: Grafiker Yayınları. 2020.
2. Talmy, L. Lexicalization patterns: Semantic structure in lexical forms. In T. Shopen (Ed.), Language typology and syntactic description (pp. 36¬–149). Cambridge: Cambridge University Press. 1985.
3. Levin, B. English Verb Classes and Alternations a Preliminary Investigation, The University of Chicago Press, Chicago and London. 1993.
4. Bussmann, H. Routledge Dictionary of Language and Linguistics. (Translated and Edited by Gregory P. Trauth and Kerstin Kazzazi), Routledge, London and New York. 2006.
5. Zekiyev, Z. Tatar Grammatikası II, Morfologiya, (Editör: Z. Zekiyev), Kazan. 2002.
6. Slobin, D. I. The many ways to search for a frog. In S. Strömqvist & L. Verhoeven (Eds.), Relating events in narrative, volume 2: Typological and contextual perspectives (pp. 219–257). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. 2004.
7. Aikhenvald, A. Y. “Serial Verb Constructions in Typological Perspective” Serial Verb Constructions: Across-linguistic Typology. (Ed. A. Aikhenvald- R.Dixon). Oxford: Oxford University Press: 2006. s. 1¬–68.
8. Dixon, R. M. W. “Serial Verb Constructions: Conspectus and Coda”. Serial Verb Constructions A Cross-linguistic Typology. (ed. A.Y. Aikhenvald – R. M. W. Dixon). Oxford: Oxford University Press: 2006. s. 338–350.
9. Foley, W. A.- Olson, M. “Clausehood and Verb Serialization”. Grammar Inside and Outside the Clause. (ed. Johanna Nichols - Anthony C. Woodbury). Cambridge: Cambridge University Press: 1985. s. 17–60.
10. Givón, T. “Serial Verbs and The Mental Reality of “Event”: Grammatical vs. Cognitive Packaging”. Approaches to Grammaticalization. (ed. Elizabeth Closs Traugott-Bernd Heine). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing: 1991. s. 81–128.
11. Durie, M. “Grammatical Sructures in Verb Serialization”. Complex Predicates. (ed. Alex Alsina - Joan Bresnan - Peter Sells). Stanford: CSLI Publications: 1997. s. 289–354.
12. Aydemir, İ. A. “Çağdaş Türk Dillerinde Sıralı Fiil Yapıları,” X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2019. s.155–163.
13. Hirik, E. “Seri Fiil Yapıları ve Türkçe”. Karadeniz Araştırmaları XVI/61: 2019. s. 120–141.
14. Hirik, E. - Çiğil, A. “Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi , 5 (2) , 2021. s. 688–715.
15. Levinson, S. - Wilkins, D. The background to the study of the language of space. In S. Levinson & D. Wilkins (Eds.), Grammars of Space: Explorations in Cognitive Diversity (Language Culture and Cognition, s. 1–23). Cambridge: Cambridge University Press. 2006.
16. Talmy, L. Toward a Cognitive Semantics. MIT Press. 2000.
17. Emre, A. C. Türk Dilbilgisi. İstanbul: TDK Yayınları. 1945.
18. Ergin, M. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayram Basım Dağıtım. 2009.
19. Korkmaz, Z. Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları. 2009.
20. Arnazarov, S. N. “Türkmen ve Türkiye Türkçesinin Ortak Fiillerinin Anlam Bakımından Genel Bir Mukayesesi”. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri. Ankara: TDK Yayınları, 2004. s.193–219.
21. Yaylagül, Ö. “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2005. ss. 17–51.
22. Özçalışkan, Ş. - Slobin, D. I. Codability effects on the expression of manner of motion in English and Turkish. İçinde A. S. Özsoy, M. Nakipoglu-Demiralp, E. Erguvanlı-Taylan, ve A. Aksu-Koç (Eds), Studies in Turkish Linguistics, İstanbul: Bogaziçi University Press. 2003.
23. Özçalışkan, Ş. Encoding the manner, path and ground components of a metaphorical motion event, Annual Review of Cognitive Linguistics, 2, 2004. s.73–102.
24. Yelkenaç S. 30-72 Aylar Aralığındaki Türk Çocuklarının Devinim Eylemi Kullanımları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dilbilim Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 2006.
25. Özyürek, A.; Kita, S.; Allen, S.; Brown, A.; Furman, R.; Ishizuka, T. “Development of cross-linguistic variation in speech and gesture: Motion events in English and Turkish”, Developmental Psychology, 44(4), 2008. s.1040–1054.
26. Demirtaş, A. D. “İngilizce Devinim Eylemlerinin Türk İngilizce Okutmanları Tarafından İfade Edilmeleri”, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. 2009.
27. Badem, N. Comparative Study of Motion Verbs Used by Turkish Efl Learners in Their L1 And L2, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana. 2020.
28. Gencan, T. N. Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları. 1979.
29. Aksan, D. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları. 1998.
30. Göksel, A., Kerslake, C. Turkish, A Comprehensive Grammar. London: Routledge. 2005.
31. Hengirmen, M. Türkçe Temel Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi. 2006.
32. Kocaman, A. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 2011.
33. Merriam-Webster. (n.d.). Motion. In Merriam-Webster.com dictionary. Retrieved September 20, 2021, from https://www.merriam-webster.com/dictionary/motion
34. Talmy, L. “Path to Realization,” BLS 17, 1991. s. 480–519.
35. Matsumoto, Y. “Typologies of lexicalization patterns and event integration: Clarifications and reformulations”. In S. Chiba, et al. (eds), Empirical and theoretical investigations into language: A Festschrift for Masaru Kajita, Kaitakusha, Tokyo, 2003. s. 403–418.
36. Aydın Özkan, I. Evrensel Dilbilgisi ve Türkçede İstem. Ankara: Grafiker Yayınları. 2017.
37. Doğan, N. Türkiye Türkçesi fiillerinde isteme göre anlam değişiklikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun. 2011.
38. Doğan, N. “İstem Sözlükleri ve Türkçe”, The Journal of Academic Social Science Studies, N 42, III: 2016. s. 251–268.

‘PATH’ AND ‘MANNER’ IN THE SERIALIZATION OF MOTION VERBS

Yıl 2021, Sayı: 107, 87 - 105, 30.09.2021

Erkan Hirik Abdullah Çiğil

Öz

Verbs are one of the most basic vocabulary elements of the language. These words express the being, manners and movements of beings in the universe. However, in order to express the movements of living and non-living beings in the universe, the verb category creates syntactic and semantic situations by performing some combinations within itself. Because the many movements of many beings in the universe cause endless combinations to appear. In order to express this, the verb category creates various combinations within itself. The most typical example of this is seen between motion verbs, which is a semantic class, and serial verb structures, which are a syntactic and semantic class.
Although there have been various studies on motion verbs, the limits of these verbs have not been determined in Turkish studies. Motion verbs, which can be considered as verbs expressing the displacement of beings in the universe, are closely related to serial verb structures, which is a syntactic and semantic category. Serial verb structures contain at least one motion verb in surface or deep structure. According to Talmy's typology, these verbs of motion mark the "way" where the movement takes place, or the "style", which is the way it takes place. In this study, the roles of "path" and "manner" in the serialization process of motion verbs are discussed in the Turkish context.

Anahtar Kelimeler

Verbs, Motion Verbs, Serial Verbs, Path, Manner

Kaynakça

1. Aydemir, İ. A. Çağdaş Türk Dillerinde Altasıralama Stratejileri. Ankara: Grafiker Yayınları. 2020.
2. Talmy, L. Lexicalization patterns: Semantic structure in lexical forms. In T. Shopen (Ed.), Language typology and syntactic description (pp. 36¬–149). Cambridge: Cambridge University Press. 1985.
3. Levin, B. English Verb Classes and Alternations a Preliminary Investigation, The University of Chicago Press, Chicago and London. 1993.
4. Bussmann, H. Routledge Dictionary of Language and Linguistics. (Translated and Edited by Gregory P. Trauth and Kerstin Kazzazi), Routledge, London and New York. 2006.
5. Zekiyev, Z. Tatar Grammatikası II, Morfologiya, (Editör: Z. Zekiyev), Kazan. 2002.
6. Slobin, D. I. The many ways to search for a frog. In S. Strömqvist & L. Verhoeven (Eds.), Relating events in narrative, volume 2: Typological and contextual perspectives (pp. 219–257). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. 2004.
7. Aikhenvald, A. Y. “Serial Verb Constructions in Typological Perspective” Serial Verb Constructions: Across-linguistic Typology. (Ed. A. Aikhenvald- R.Dixon). Oxford: Oxford University Press: 2006. s. 1¬–68.
8. Dixon, R. M. W. “Serial Verb Constructions: Conspectus and Coda”. Serial Verb Constructions A Cross-linguistic Typology. (ed. A.Y. Aikhenvald – R. M. W. Dixon). Oxford: Oxford University Press: 2006. s. 338–350.
9. Foley, W. A.- Olson, M. “Clausehood and Verb Serialization”. Grammar Inside and Outside the Clause. (ed. Johanna Nichols - Anthony C. Woodbury). Cambridge: Cambridge University Press: 1985. s. 17–60.
10. Givón, T. “Serial Verbs and The Mental Reality of “Event”: Grammatical vs. Cognitive Packaging”. Approaches to Grammaticalization. (ed. Elizabeth Closs Traugott-Bernd Heine). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing: 1991. s. 81–128.
11. Durie, M. “Grammatical Sructures in Verb Serialization”. Complex Predicates. (ed. Alex Alsina - Joan Bresnan - Peter Sells). Stanford: CSLI Publications: 1997. s. 289–354.
12. Aydemir, İ. A. “Çağdaş Türk Dillerinde Sıralı Fiil Yapıları,” X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2019. s.155–163.
13. Hirik, E. “Seri Fiil Yapıları ve Türkçe”. Karadeniz Araştırmaları XVI/61: 2019. s. 120–141.
14. Hirik, E. - Çiğil, A. “Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi , 5 (2) , 2021. s. 688–715.
15. Levinson, S. - Wilkins, D. The background to the study of the language of space. In S. Levinson & D. Wilkins (Eds.), Grammars of Space: Explorations in Cognitive Diversity (Language Culture and Cognition, s. 1–23). Cambridge: Cambridge University Press. 2006.
16. Talmy, L. Toward a Cognitive Semantics. MIT Press. 2000.
17. Emre, A. C. Türk Dilbilgisi. İstanbul: TDK Yayınları. 1945.
18. Ergin, M. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayram Basım Dağıtım. 2009.
19. Korkmaz, Z. Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları. 2009.
20. Arnazarov, S. N. “Türkmen ve Türkiye Türkçesinin Ortak Fiillerinin Anlam Bakımından Genel Bir Mukayesesi”. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri. Ankara: TDK Yayınları, 2004. s.193–219.
21. Yaylagül, Ö. “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2005. ss. 17–51.
22. Özçalışkan, Ş. - Slobin, D. I. Codability effects on the expression of manner of motion in English and Turkish. İçinde A. S. Özsoy, M. Nakipoglu-Demiralp, E. Erguvanlı-Taylan, ve A. Aksu-Koç (Eds), Studies in Turkish Linguistics, İstanbul: Bogaziçi University Press. 2003.
23. Özçalışkan, Ş. Encoding the manner, path and ground components of a metaphorical motion event, Annual Review of Cognitive Linguistics, 2, 2004. s.73–102.
24. Yelkenaç S. 30-72 Aylar Aralığındaki Türk Çocuklarının Devinim Eylemi Kullanımları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dilbilim Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 2006.
25. Özyürek, A.; Kita, S.; Allen, S.; Brown, A.; Furman, R.; Ishizuka, T. “Development of cross-linguistic variation in speech and gesture: Motion events in English and Turkish”, Developmental Psychology, 44(4), 2008. s.1040–1054.
26. Demirtaş, A. D. “İngilizce Devinim Eylemlerinin Türk İngilizce Okutmanları Tarafından İfade Edilmeleri”, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. 2009.
27. Badem, N. Comparative Study of Motion Verbs Used by Turkish Efl Learners in Their L1 And L2, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana. 2020.
28. Gencan, T. N. Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları. 1979.
29. Aksan, D. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları. 1998.
30. Göksel, A., Kerslake, C. Turkish, A Comprehensive Grammar. London: Routledge. 2005.
31. Hengirmen, M. Türkçe Temel Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi. 2006.
32. Kocaman, A. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 2011.
33. Merriam-Webster. (n.d.). Motion. In Merriam-Webster.com dictionary. Retrieved September 20, 2021, from https://www.merriam-webster.com/dictionary/motion
34. Talmy, L. “Path to Realization,” BLS 17, 1991. s. 480–519.
35. Matsumoto, Y. “Typologies of lexicalization patterns and event integration: Clarifications and reformulations”. In S. Chiba, et al. (eds), Empirical and theoretical investigations into language: A Festschrift for Masaru Kajita, Kaitakusha, Tokyo, 2003. s. 403–418.
36. Aydın Özkan, I. Evrensel Dilbilgisi ve Türkçede İstem. Ankara: Grafiker Yayınları. 2017.
37. Doğan, N. Türkiye Türkçesi fiillerinde isteme göre anlam değişiklikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun. 2011.
38. Doğan, N. “İstem Sözlükleri ve Türkçe”, The Journal of Academic Social Science Studies, N 42, III: 2016. s. 251–268.

ПУТЬ И СТИЛЬ В СЕРИАЛИЗАЦИИ ГЛАГОЛОВ ДЕЙСТВИЯ

Yıl 2021, Sayı: 107, 87 - 105, 30.09.2021

Erkan Hirik Abdullah Çiğil

Öz

Глаголы являются одним из самых основных словарных элементов языка. Эти слова выражают бытие, манеры и движения существ во Вселенной. Однако для того, чтобы выразить движения живых и неживых существ во Вселенной, категория глагола создает синтаксические и семантические ситуации, выполняя некоторые комбинации внутри себя. Потому что многочисленные движения многих существ во Вселенной вызывают появление бесконечных комбинаций. Чтобы выразить это, категория глагола создает внутри себя различные сочетания. Наиболее типичный пример этого наблюдается между глаголами движения, которые представляют собой семантический класс, и последовательные глагольные структуры, которые представляют собой синтаксический и семантический класс.
Хотя были проведены различные исследования глаголов движения, пределы этих глаголов не были определены в турецких исследованиях. Глаголы движения, которые можно рассматривать как глаголы, выражающие перемещение существ во Вселенной, тесно связаны с последовательными глагольными структурами, которые являются синтаксической и семантической категорией. Последовательные глагольные структуры содержат по крайней мере один глагол движения в поверхностной или глубокой структуре. Согласно типологии Талми, эти глаголы движения обозначают "путь", в котором происходит движение, или "стиль", который определяет то, как оно происходит. В данном исследовании обсуждаются роли "пути" и "стиля" в процессе сериализации глаголов движения в турецком контексте.

Anahtar Kelimeler

Глаголы действия, Последовательные глаголы, Сериализация, Путь, Стиль

Kaynakça

1. Aydemir, İ. A. Çağdaş Türk Dillerinde Altasıralama Stratejileri. Ankara: Grafiker Yayınları. 2020.
2. Talmy, L. Lexicalization patterns: Semantic structure in lexical forms. In T. Shopen (Ed.), Language typology and syntactic description (pp. 36¬–149). Cambridge: Cambridge University Press. 1985.
3. Levin, B. English Verb Classes and Alternations a Preliminary Investigation, The University of Chicago Press, Chicago and London. 1993.
4. Bussmann, H. Routledge Dictionary of Language and Linguistics. (Translated and Edited by Gregory P. Trauth and Kerstin Kazzazi), Routledge, London and New York. 2006.
5. Zekiyev, Z. Tatar Grammatikası II, Morfologiya, (Editör: Z. Zekiyev), Kazan. 2002.
6. Slobin, D. I. The many ways to search for a frog. In S. Strömqvist & L. Verhoeven (Eds.), Relating events in narrative, volume 2: Typological and contextual perspectives (pp. 219–257). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. 2004.
7. Aikhenvald, A. Y. “Serial Verb Constructions in Typological Perspective” Serial Verb Constructions: Across-linguistic Typology. (Ed. A. Aikhenvald- R.Dixon). Oxford: Oxford University Press: 2006. s. 1¬–68.
8. Dixon, R. M. W. “Serial Verb Constructions: Conspectus and Coda”. Serial Verb Constructions A Cross-linguistic Typology. (ed. A.Y. Aikhenvald – R. M. W. Dixon). Oxford: Oxford University Press: 2006. s. 338–350.
9. Foley, W. A.- Olson, M. “Clausehood and Verb Serialization”. Grammar Inside and Outside the Clause. (ed. Johanna Nichols - Anthony C. Woodbury). Cambridge: Cambridge University Press: 1985. s. 17–60.
10. Givón, T. “Serial Verbs and The Mental Reality of “Event”: Grammatical vs. Cognitive Packaging”. Approaches to Grammaticalization. (ed. Elizabeth Closs Traugott-Bernd Heine). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing: 1991. s. 81–128.
11. Durie, M. “Grammatical Sructures in Verb Serialization”. Complex Predicates. (ed. Alex Alsina - Joan Bresnan - Peter Sells). Stanford: CSLI Publications: 1997. s. 289–354.
12. Aydemir, İ. A. “Çağdaş Türk Dillerinde Sıralı Fiil Yapıları,” X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2019. s.155–163.
13. Hirik, E. “Seri Fiil Yapıları ve Türkçe”. Karadeniz Araştırmaları XVI/61: 2019. s. 120–141.
14. Hirik, E. - Çiğil, A. “Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi , 5 (2) , 2021. s. 688–715.
15. Levinson, S. - Wilkins, D. The background to the study of the language of space. In S. Levinson & D. Wilkins (Eds.), Grammars of Space: Explorations in Cognitive Diversity (Language Culture and Cognition, s. 1–23). Cambridge: Cambridge University Press. 2006.
16. Talmy, L. Toward a Cognitive Semantics. MIT Press. 2000.
17. Emre, A. C. Türk Dilbilgisi. İstanbul: TDK Yayınları. 1945.
18. Ergin, M. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayram Basım Dağıtım. 2009.
19. Korkmaz, Z. Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları. 2009.
20. Arnazarov, S. N. “Türkmen ve Türkiye Türkçesinin Ortak Fiillerinin Anlam Bakımından Genel Bir Mukayesesi”. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri. Ankara: TDK Yayınları, 2004. s.193–219.
21. Yaylagül, Ö. “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2005. ss. 17–51.
22. Özçalışkan, Ş. - Slobin, D. I. Codability effects on the expression of manner of motion in English and Turkish. İçinde A. S. Özsoy, M. Nakipoglu-Demiralp, E. Erguvanlı-Taylan, ve A. Aksu-Koç (Eds), Studies in Turkish Linguistics, İstanbul: Bogaziçi University Press. 2003.
23. Özçalışkan, Ş. Encoding the manner, path and ground components of a metaphorical motion event, Annual Review of Cognitive Linguistics, 2, 2004. s.73–102.
24. Yelkenaç S. 30-72 Aylar Aralığındaki Türk Çocuklarının Devinim Eylemi Kullanımları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dilbilim Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 2006.
25. Özyürek, A.; Kita, S.; Allen, S.; Brown, A.; Furman, R.; Ishizuka, T. “Development of cross-linguistic variation in speech and gesture: Motion events in English and Turkish”, Developmental Psychology, 44(4), 2008. s.1040–1054.
26. Demirtaş, A. D. “İngilizce Devinim Eylemlerinin Türk İngilizce Okutmanları Tarafından İfade Edilmeleri”, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. 2009.
27. Badem, N. Comparative Study of Motion Verbs Used by Turkish Efl Learners in Their L1 And L2, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana. 2020.
28. Gencan, T. N. Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları. 1979.
29. Aksan, D. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları. 1998.
30. Göksel, A., Kerslake, C. Turkish, A Comprehensive Grammar. London: Routledge. 2005.
31. Hengirmen, M. Türkçe Temel Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi. 2006.
32. Kocaman, A. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 2011.
33. Merriam-Webster. (n.d.). Motion. In Merriam-Webster.com dictionary. Retrieved September 20, 2021, from https://www.merriam-webster.com/dictionary/motion
34. Talmy, L. “Path to Realization,” BLS 17, 1991. s. 480–519.
35. Matsumoto, Y. “Typologies of lexicalization patterns and event integration: Clarifications and reformulations”. In S. Chiba, et al. (eds), Empirical and theoretical investigations into language: A Festschrift for Masaru Kajita, Kaitakusha, Tokyo, 2003. s. 403–418.
36. Aydın Özkan, I. Evrensel Dilbilgisi ve Türkçede İstem. Ankara: Grafiker Yayınları. 2017.
37. Doğan, N. Türkiye Türkçesi fiillerinde isteme göre anlam değişiklikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun. 2011.
38. Doğan, N. “İstem Sözlükleri ve Türkçe”, The Journal of Academic Social Science Studies, N 42, III: 2016. s. 251–268.

ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС ЕТІСТІКТЕРІНІҢ СЕРИЯЛАНУЫ КЕЗІНДЕГІ ЖОЛДАР МЕН ӘДІСТЕР

Yıl 2021, Sayı: 107, 87 - 105, 30.09.2021

Erkan Hirik Abdullah Çiğil

Öz

Етістіктер тілдің сөз қорының ең негізгі тілдік бірліктерінің бірі саналады. Бұл сөздер қоршаған ортада кездесетін болмыстардың пайда болуын, әрекеттері мен қимылдарын білдіреді. Алайда қоршаған ортада кездесетін жанды және жансыз заттардың әрекеттерін сипаттай алуы үшін етістік категориясы өз араларында да біршама байланыстар құрып синтаксистік және лексикалық қалыптардан өтеді. Себебі қоршаған ортада кездесетін заттардың әрекеттері шексіз қалыптағы қимылдардың көрінуіне жол ашады. Мұны түсіндіру үшін етістік категориясы өз ішінде синтаксистік жақтан түрлі байланыс құрады. Мұның ең қарапайым мысалы, лексикалық мағынасы жағынан алғанда қимыл-қозғалыс деп аталатын етістіктері мен синтаксистік жақтан алғанда сериялық етістіктің құрылымдары арасында жақсы байқалады.
Қимыл-қозғалыс етістіктеріне байланысты көптеген зерттеу жұмыстары жазылғанымен түрік тіліндегі зерттеулерде бұл етістіктердің негізгі белгілерінің қандай екенін анық көрсетілмеген. Қоршаған ортада кездесетін заттардың орын ауыстыруын білдіретін етістіктер ретінде бағаланатын қимыл-қозғалыс етістіктері синтаксистік және лексикалық категорияны білдіретін сериялық етістіктің құрылымдарымен өте тығыз қарым-қатынаста жұмсалады. Сериялық етістік құрылымдары ең кемінде бір қимыл-қозғалыс етістігінен тұрады. Мұндай қимыл-қозғалыс етістіктері де Талмидің типологиясына сүйенсек, қимылдың орындалып жатқан «жолын» немесе қимылдың орындалу тәсілі саналатын «әдісін» білдіреді. Ал бұл мақалада қимыл-қозғалыс етістіктерінің сериялану кезінде жетекші рөл атқаратын «жол» және «әдіс» түрік тілінің мәтіндері арқылы талданады.

Anahtar Kelimeler

Қимыл-қозғалыс етістіктері, Сериялық етістіктер, Етістіктердің сериялануы, Жол, Әдіс

Kaynakça

1. Aydemir, İ. A. Çağdaş Türk Dillerinde Altasıralama Stratejileri. Ankara: Grafiker Yayınları. 2020.
2. Talmy, L. Lexicalization patterns: Semantic structure in lexical forms. In T. Shopen (Ed.), Language typology and syntactic description (pp. 36¬–149). Cambridge: Cambridge University Press. 1985.
3. Levin, B. English Verb Classes and Alternations a Preliminary Investigation, The University of Chicago Press, Chicago and London. 1993.
4. Bussmann, H. Routledge Dictionary of Language and Linguistics. (Translated and Edited by Gregory P. Trauth and Kerstin Kazzazi), Routledge, London and New York. 2006.
5. Zekiyev, Z. Tatar Grammatikası II, Morfologiya, (Editör: Z. Zekiyev), Kazan. 2002.
6. Slobin, D. I. The many ways to search for a frog. In S. Strömqvist & L. Verhoeven (Eds.), Relating events in narrative, volume 2: Typological and contextual perspectives (pp. 219–257). Mahwah, NJ: Lawrence Erlbaum Associates. 2004.
7. Aikhenvald, A. Y. “Serial Verb Constructions in Typological Perspective” Serial Verb Constructions: Across-linguistic Typology. (Ed. A. Aikhenvald- R.Dixon). Oxford: Oxford University Press: 2006. s. 1¬–68.
8. Dixon, R. M. W. “Serial Verb Constructions: Conspectus and Coda”. Serial Verb Constructions A Cross-linguistic Typology. (ed. A.Y. Aikhenvald – R. M. W. Dixon). Oxford: Oxford University Press: 2006. s. 338–350.
9. Foley, W. A.- Olson, M. “Clausehood and Verb Serialization”. Grammar Inside and Outside the Clause. (ed. Johanna Nichols - Anthony C. Woodbury). Cambridge: Cambridge University Press: 1985. s. 17–60.
10. Givón, T. “Serial Verbs and The Mental Reality of “Event”: Grammatical vs. Cognitive Packaging”. Approaches to Grammaticalization. (ed. Elizabeth Closs Traugott-Bernd Heine). Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins Publishing: 1991. s. 81–128.
11. Durie, M. “Grammatical Sructures in Verb Serialization”. Complex Predicates. (ed. Alex Alsina - Joan Bresnan - Peter Sells). Stanford: CSLI Publications: 1997. s. 289–354.
12. Aydemir, İ. A. “Çağdaş Türk Dillerinde Sıralı Fiil Yapıları,” X. Uluslararası Dünya Dili Türkçe Sempozyumu Bildiri Kitabı, 2019. s.155–163.
13. Hirik, E. “Seri Fiil Yapıları ve Türkçe”. Karadeniz Araştırmaları XVI/61: 2019. s. 120–141.
14. Hirik, E. - Çiğil, A. “Seri Fiillerde Tür Değişimi ve Sözlükselleşme”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi , 5 (2) , 2021. s. 688–715.
15. Levinson, S. - Wilkins, D. The background to the study of the language of space. In S. Levinson & D. Wilkins (Eds.), Grammars of Space: Explorations in Cognitive Diversity (Language Culture and Cognition, s. 1–23). Cambridge: Cambridge University Press. 2006.
16. Talmy, L. Toward a Cognitive Semantics. MIT Press. 2000.
17. Emre, A. C. Türk Dilbilgisi. İstanbul: TDK Yayınları. 1945.
18. Ergin, M. Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayram Basım Dağıtım. 2009.
19. Korkmaz, Z. Türkiye Türkçesi Grameri: Şekil Bilgisi. Ankara: TDK Yayınları. 2009.
20. Arnazarov, S. N. “Türkmen ve Türkiye Türkçesinin Ortak Fiillerinin Anlam Bakımından Genel Bir Mukayesesi”. V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri. Ankara: TDK Yayınları, 2004. s.193–219.
21. Yaylagül, Ö. “Türk Runik Harfli Metinlerde Mental Fiiller”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 1, 2005. ss. 17–51.
22. Özçalışkan, Ş. - Slobin, D. I. Codability effects on the expression of manner of motion in English and Turkish. İçinde A. S. Özsoy, M. Nakipoglu-Demiralp, E. Erguvanlı-Taylan, ve A. Aksu-Koç (Eds), Studies in Turkish Linguistics, İstanbul: Bogaziçi University Press. 2003.
23. Özçalışkan, Ş. Encoding the manner, path and ground components of a metaphorical motion event, Annual Review of Cognitive Linguistics, 2, 2004. s.73–102.
24. Yelkenaç S. 30-72 Aylar Aralığındaki Türk Çocuklarının Devinim Eylemi Kullanımları. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dilbilim Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara. 2006.
25. Özyürek, A.; Kita, S.; Allen, S.; Brown, A.; Furman, R.; Ishizuka, T. “Development of cross-linguistic variation in speech and gesture: Motion events in English and Turkish”, Developmental Psychology, 44(4), 2008. s.1040–1054.
26. Demirtaş, A. D. “İngilizce Devinim Eylemlerinin Türk İngilizce Okutmanları Tarafından İfade Edilmeleri”, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir. 2009.
27. Badem, N. Comparative Study of Motion Verbs Used by Turkish Efl Learners in Their L1 And L2, Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İngiliz Dili Eğitimi Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Adana. 2020.
28. Gencan, T. N. Dilbilgisi. Ankara: TDK Yayınları. 1979.
29. Aksan, D. Her Yönüyle Dil Ana Çizgileriyle Dilbilim. Ankara: TDK Yayınları. 1998.
30. Göksel, A., Kerslake, C. Turkish, A Comprehensive Grammar. London: Routledge. 2005.
31. Hengirmen, M. Türkçe Temel Dilbilgisi, Ankara: Engin Yayınevi. 2006.
32. Kocaman, A. Dilbilim Sözlüğü. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. 2011.
33. Merriam-Webster. (n.d.). Motion. In Merriam-Webster.com dictionary. Retrieved September 20, 2021, from https://www.merriam-webster.com/dictionary/motion
34. Talmy, L. “Path to Realization,” BLS 17, 1991. s. 480–519.
35. Matsumoto, Y. “Typologies of lexicalization patterns and event integration: Clarifications and reformulations”. In S. Chiba, et al. (eds), Empirical and theoretical investigations into language: A Festschrift for Masaru Kajita, Kaitakusha, Tokyo, 2003. s. 403–418.
36. Aydın Özkan, I. Evrensel Dilbilgisi ve Türkçede İstem. Ankara: Grafiker Yayınları. 2017.
37. Doğan, N. Türkiye Türkçesi fiillerinde isteme göre anlam değişiklikleri. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun. 2011.
38. Doğan, N. “İstem Sözlükleri ve Türkçe”, The Journal of Academic Social Science Studies, N 42, III: 2016. s. 251–268.

Toplam 38 adet kaynakça vardır.

Ayrıntılar

Birincil Dil	Türkçe
Konular	Dilbilim
Bölüm	Araştırma Makaleleri
Yazarlar	Erkan Hirik 0000-0001-6978-8981 Abdullah Çiğil 0000-0002-6865-5463
Yayımlanma Tarihi	30 Eylül 2021
Yayımlandığı Sayı	Yıl 2021 Sayı: 107

Kaynak Göster

APA	Hirik, E., & Çiğil, A. (2021). HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’. Türkoloji(107), 87-105.
AMA	Hirik E, Çiğil A. HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’. Türkoloji. Eylül 2021;(107):87-105.
Chicago	Hirik, Erkan, ve Abdullah Çiğil. “HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’”. Türkoloji, sy. 107 (Eylül 2021): 87-105.
EndNote	Hirik E, Çiğil A (01 Eylül 2021) HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’. Türkoloji 107 87–105.
IEEE	E. Hirik ve A. Çiğil, “HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’”, Türkoloji, sy. 107, ss. 87–105, Eylül 2021.
ISNAD	Hirik, Erkan - Çiğil, Abdullah. “HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’”. Türkoloji 107 (Eylül 2021), 87-105.
JAMA	Hirik E, Çiğil A. HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’. Türkoloji. 2021;:87–105.
MLA	Hirik, Erkan ve Abdullah Çiğil. “HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’”. Türkoloji, sy. 107, 2021, ss. 87-105.
Vancouver	Hirik E, Çiğil A. HAREKET FİİLLERİNİN SERİLEŞMESİNDE ‘YOL’ VE ‘TARZ’. Türkoloji. 2021(107):87-105.

Kapak Resmi İndir

Makale Dosyaları

Tam Metin