Research Article
BibTex RIS Cite

Özbek Türkçesinde +lär Eki

Year 2021, Volume: 3 Issue: 5, 1 - 38, 28.02.2021

Selahittin Tolkun

Abstract

Genel Türkçede olduğu gibi Özbek Türkçesinde de çokluk için +lär eki kullanılmaktadır. Öte yandan +lär dışında sayılardan topluluk adları dolayısıyla bir noktada çokluk bildiren +åv, +åvlån ve +älä ekleri yanında fiil çekiminde 3. çokluk şahısları bildirmede kullanılan fiilden fiil yapan -ş- eki bulunmaktadır. Göktürk yazıtlarında geçen +z, +An, +t ekleri diğer Türk lehçelerinde olduğu gibi kalıplaşarak varlığını sürdürmektedir: egizäk “ikiz”, biliñ(iz), bildingiz, oğlån, qänåt vb. Bu lehçede de +lär eki, çokluk kategorisindeki şahıs zamirleri, dönüşlülük zamirleri, iyelik eklerini türetmeye katılmaktadır. Oğuz grubu lehçede fiil çekiminde kullanılan arkaik +z çokluk eki yerine çok defa +lär tercih edilmektedir. Dolayısıyla Özbek Türkçesinde bu ek, Eski Türkçeye nazaran kullanım alanını oldukça genişletmiştir. Bunda bu lehçe konuşurlarının saygı ve nezaket gösterme veya özellikle pekiştirme, abartma yanında gerektiğinde alay, istihza, kınama gibi kaygılarının büyük etkisi olmuştur. Öte yandan +lär eki, özellikle 2. teklik şahıs ekiyle birlikte kullanıldığında ek sırasının kurallı olmaması bu eklerin birlikte kullanıldığı yerlerde +(i)nglär, +läring, +läringiz, +(i)ngizlär gibi çoklu şekillere yol açmaktadır.

Keywords

+lAr eki iyelik ekleri dönüşlülük zamirleri şahıs ekleri +lär pekiştirme eki.

References

  • Äbdulläxånov, C. (2002): Åh, Oşä Közlär, Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Ähmäd, S. (1993). Näzm Çårrähäsidä. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Äläviyä, M. (1972) Åq Ålmä, Qızıl Ålmä, Qåşıqlär. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Åmån, B. (2002). Båburning Båläligi. Taşkent: Ğafur Ğulåm.
  • Äväz, S. (2006). Temurğåzi Törä. Taşkent: Şärq
  • Åybek (1985). Nävåiy.Taşkent: Oqıtuvçı Näşriyåtı.
  • Båltäbåyev H. (2007). Fiträt vä Cäditçilik. Taşkent: Özbekistån Milliy Kütübxånäsi.
  • Cöräyev, M. (2000). Åy Åldıdä Bir Yulduz. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Cumäbåyev M. (2004) Bålälär Ädäbiyåti. Taşkent: Oqıtuvçi.
  • Çolpån Ä. S. (1991). Yänä Åldım Såzımnı.Yayıma hazırlayanlar: N. Kärimov, Ş. Turdiyev, Täşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Dämin, Ä. (2006). Säylänmä Roman ve Qıssälär. Taşkent: Şärq.
  • Erdänov, T. Ä. – Båzårova I. R. – Polätova, L. C. - Cöräxålov, Q. C. (2014). Sözläşgiç / Oquv-Uslubiy Qollänmä. Nävåiy: Ä. Nävåiy.
  • Ğulåm, Ğäfur (2004). Şum Bålä. Taşkent: Şärq.
  • Håciyeva, Å. (1991). “Bålälik Bäyrämläri”. Yåşlik, sayı 3. Taşkent. s. 3-12.
  • Håşimov, Ö. (1994). Toylär Mubåräk. Taşkent: Nävroz.
  • Håşimov, Ö. (2005). Bähår Qäytmäydi. Taşkent: Şärq.
  • Kämål, Cämål (1988). Umidli Dunyå. Taşkent: Kämäläk.
  • Mänsur, M. (1998). Cüdålik Diyårı. Taşkent: Şärq.
  • Mänsur, M. (2003). Cudålik Diyårı Roman İkkinçi Kitåb Näcåt Färiştäsi. Taşkent: Şärq (pdf www.ziyouz.com adresinden 15.11.2020 tarihinde alınmıştır.)
  • Mäqsudiy, Ä. H. (2018).İbådäti İslåmiyä.Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Mirzäyev İ. – Båltäyev M. (2004). Özbek Tili. Taşkent: Xälq Meråsi Näşriyåti.
  • Mo’min, P. (2004). Båläcån, Båläcånım. Taşkent: Çolpån
  • Muråd, T. (1994b). Åt Kişnägän Åqşåm. Taşkent: Şärq Näşriyåt.
  • Muråd, T. (1994a). Åtämdän Qålgän Dälälär. Taşkent: Şärq Näşriyåt.
  • Mutälipova, M. C. (2015). Xälq Pedagogikası, Taşkent: Fän vä Texnologiya.
  • Qådiriy Ä. (1973). Ötgän Künlär, Taşkent: Ğåfur Ğulåm.
  • Qådiriy, Ş. (1994). Qådiriyni Qomsäb Xåtırälär. Taşkent: Xälq Meråsı Näşriyåtı
  • Qådirov, P. (1990). Yulduzlı Tünlär, Babur, Taşkent: Özbekistån.
  • Qådirov, P. (2009). Şåhrux vä Gävhärşåd. Taşkent: Özbekistån
  • Rähimova, D. (2012). Qışlåqdäki Buvicånim. Taşkent: Ädib
  • Sanal ağ 1. https://ismlar.com/name/Qizlarxon adresinden 17.03.2020 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 2. https://mudofaa.uz/uz/25373/# adresinden 11.10.2020 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 3. https://apkspc.com/App/zikr.arabic.uz.zikrlar/ adresinden 15.12.2020 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 4. https://xabaruz.com/uz/xorij/evropa-mamlakatlari-ikkinchi-tolqinni-karantin adresinden 10.01.2021 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 5. https://uzfor.uz/view.php?act=post&id=25153 adresinden 02.02.2020 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 6. https://t.me/s/Ganoshifo_Boz?after=2514 adresinden 05.01.2021 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 7. https://t.me/muslim_alii/233 adresinden 07.01.2021 tarihinde alınmıştır.
  • Şukrullå (1991). Käfänsiz Kömilgänlär. Taşkent: Yåş Gvardiya.
  • Toxtäbåyev, X. (2009). Beş Båläli Yigitçä Särgüzäşt Roman. Taşkent: Yängi Äsr Ävlådi.
  • Tolkun, S. (2009). Özbekçede Fiilimsiler. İstanbul: Dijital Sanat.
  • Turdiyev, T. (1991). Şäcärä. Taşkent: Nur.
  • Vähåbov H., Äbdunäzärov, Å. К., Zäynutdinov Ä., Yusupov R. (2005). Umumiy Yer Bilimi, Taşkent: Bilim Näşriyåtı.
  • Våhid, E. (1992). Iztıråb. Taşkent: Yåzuvçi.
  • Xudåyberdiyev E. (1995). Åltın Vådiy Ertäkläri. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Yåqubov, Å. (1996). Ädålät Mänzili Qıssälär, Hikåyälär, Esse. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.

Year 2021, Volume: 3 Issue: 5, 1 - 38, 28.02.2021

Selahittin Tolkun

Abstract

References

  • Äbdulläxånov, C. (2002): Åh, Oşä Közlär, Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Ähmäd, S. (1993). Näzm Çårrähäsidä. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Äläviyä, M. (1972) Åq Ålmä, Qızıl Ålmä, Qåşıqlär. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Åmån, B. (2002). Båburning Båläligi. Taşkent: Ğafur Ğulåm.
  • Äväz, S. (2006). Temurğåzi Törä. Taşkent: Şärq
  • Åybek (1985). Nävåiy.Taşkent: Oqıtuvçı Näşriyåtı.
  • Båltäbåyev H. (2007). Fiträt vä Cäditçilik. Taşkent: Özbekistån Milliy Kütübxånäsi.
  • Cöräyev, M. (2000). Åy Åldıdä Bir Yulduz. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Cumäbåyev M. (2004) Bålälär Ädäbiyåti. Taşkent: Oqıtuvçi.
  • Çolpån Ä. S. (1991). Yänä Åldım Såzımnı.Yayıma hazırlayanlar: N. Kärimov, Ş. Turdiyev, Täşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Dämin, Ä. (2006). Säylänmä Roman ve Qıssälär. Taşkent: Şärq.
  • Erdänov, T. Ä. – Båzårova I. R. – Polätova, L. C. - Cöräxålov, Q. C. (2014). Sözläşgiç / Oquv-Uslubiy Qollänmä. Nävåiy: Ä. Nävåiy.
  • Ğulåm, Ğäfur (2004). Şum Bålä. Taşkent: Şärq.
  • Håciyeva, Å. (1991). “Bålälik Bäyrämläri”. Yåşlik, sayı 3. Taşkent. s. 3-12.
  • Håşimov, Ö. (1994). Toylär Mubåräk. Taşkent: Nävroz.
  • Håşimov, Ö. (2005). Bähår Qäytmäydi. Taşkent: Şärq.
  • Kämål, Cämål (1988). Umidli Dunyå. Taşkent: Kämäläk.
  • Mänsur, M. (1998). Cüdålik Diyårı. Taşkent: Şärq.
  • Mänsur, M. (2003). Cudålik Diyårı Roman İkkinçi Kitåb Näcåt Färiştäsi. Taşkent: Şärq (pdf www.ziyouz.com adresinden 15.11.2020 tarihinde alınmıştır.)
  • Mäqsudiy, Ä. H. (2018).İbådäti İslåmiyä.Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Mirzäyev İ. – Båltäyev M. (2004). Özbek Tili. Taşkent: Xälq Meråsi Näşriyåti.
  • Mo’min, P. (2004). Båläcån, Båläcånım. Taşkent: Çolpån
  • Muråd, T. (1994b). Åt Kişnägän Åqşåm. Taşkent: Şärq Näşriyåt.
  • Muråd, T. (1994a). Åtämdän Qålgän Dälälär. Taşkent: Şärq Näşriyåt.
  • Mutälipova, M. C. (2015). Xälq Pedagogikası, Taşkent: Fän vä Texnologiya.
  • Qådiriy Ä. (1973). Ötgän Künlär, Taşkent: Ğåfur Ğulåm.
  • Qådiriy, Ş. (1994). Qådiriyni Qomsäb Xåtırälär. Taşkent: Xälq Meråsı Näşriyåtı
  • Qådirov, P. (1990). Yulduzlı Tünlär, Babur, Taşkent: Özbekistån.
  • Qådirov, P. (2009). Şåhrux vä Gävhärşåd. Taşkent: Özbekistån
  • Rähimova, D. (2012). Qışlåqdäki Buvicånim. Taşkent: Ädib
  • Sanal ağ 1. https://ismlar.com/name/Qizlarxon adresinden 17.03.2020 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 2. https://mudofaa.uz/uz/25373/# adresinden 11.10.2020 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 3. https://apkspc.com/App/zikr.arabic.uz.zikrlar/ adresinden 15.12.2020 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 4. https://xabaruz.com/uz/xorij/evropa-mamlakatlari-ikkinchi-tolqinni-karantin adresinden 10.01.2021 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 5. https://uzfor.uz/view.php?act=post&id=25153 adresinden 02.02.2020 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 6. https://t.me/s/Ganoshifo_Boz?after=2514 adresinden 05.01.2021 tarihinde alınmıştır.
  • Sanal ağ 7. https://t.me/muslim_alii/233 adresinden 07.01.2021 tarihinde alınmıştır.
  • Şukrullå (1991). Käfänsiz Kömilgänlär. Taşkent: Yåş Gvardiya.
  • Toxtäbåyev, X. (2009). Beş Båläli Yigitçä Särgüzäşt Roman. Taşkent: Yängi Äsr Ävlådi.
  • Tolkun, S. (2009). Özbekçede Fiilimsiler. İstanbul: Dijital Sanat.
  • Turdiyev, T. (1991). Şäcärä. Taşkent: Nur.
  • Vähåbov H., Äbdunäzärov, Å. К., Zäynutdinov Ä., Yusupov R. (2005). Umumiy Yer Bilimi, Taşkent: Bilim Näşriyåtı.
  • Våhid, E. (1992). Iztıråb. Taşkent: Yåzuvçi.
  • Xudåyberdiyev E. (1995). Åltın Vådiy Ertäkläri. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
  • Yåqubov, Å. (1996). Ädålät Mänzili Qıssälär, Hikåyälär, Esse. Taşkent: Ğäfur Ğulåm.
There are 45 citations in total.

Details

Primary Language Turkish
Subjects Language Studies
Journal Section Articles
Authors

Selahittin Tolkun 0000-0002-0603-7010

Publication Date February 28, 2021
Submission Date February 19, 2021
Published in Issue Year 2021 Volume: 3 Issue: 5

Cite

APA Tolkun, S. (2021). Özbek Türkçesinde +lär Eki. International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies, 3(5), 1-38.
AMA Tolkun S. Özbek Türkçesinde +lär Eki. IJVUTS. February 2021;3(5):1-38.
Chicago Tolkun, Selahittin. “Özbek Türkçesinde +lär Eki”. International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies 3, no. 5 (February 2021): 1-38.
EndNote Tolkun S (February 1, 2021) Özbek Türkçesinde +lär Eki. International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies 3 5 1–38.
IEEE S. Tolkun, “Özbek Türkçesinde +lär Eki”, IJVUTS, vol. 3, no. 5, pp. 1–38, 2021.
ISNAD Tolkun, Selahittin. “Özbek Türkçesinde +lär Eki”. International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies 3/5 (February 2021), 1-38.
JAMA Tolkun S. Özbek Türkçesinde +lär Eki. IJVUTS. 2021;3:1–38.
MLA Tolkun, Selahittin. “Özbek Türkçesinde +lär Eki”. International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies, vol. 3, no. 5, 2021, pp. 1-38.
Vancouver Tolkun S. Özbek Türkçesinde +lär Eki. IJVUTS. 2021;3(5):1-38.
 Download Cover Image

International Journal of Volga - Ural and Turkestan Studies


This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-No Derivatives 4.0 (CC BY-NC-ND 4.0) International License.