Akademik Tarih ve Araştırmalar Dergisi

Abstract

Karadeniz ve Hazar Denizi arasında dağlık bir yapıya sahip olan Kafkasya, Karadeniz’in kuzeydoğusunda bulunan Tamam Yarımadası’ndan, Hazar Denizi’nin batısındaki Apşeron Yarımadası’na kadar uzanan alana verilen isimdir. Antik Yakındoğu’nun en büyük kültür ve metalürjik bölgelerinden biri olan Kafkasya, Orta Tunç Çağı’ndan itibaren Antik Dönem metalciliği açısından oldukça önemli bir veri ortaya koymaktadır. Kafkasya bölgesinde metal üreticiliğine dair en erken kanıtların Erken Eneolitik (Kalkolitik) dönemden itibaren saptanabildiği anlaşılmaktadır. Bölgesinin en eski metal eserleri Orta Transkafkasya’daki yerleşimlerde ortaya çıkmıştır. Söz konusu bu metal eserler, Orta ve Doğu Transkafkasya’nın Şulaveri-Şomu Tepe Kültürü yerleşim tabakalarında tespit edilmiştir. Güneydoğu Gürcistan’da Kura-Khramis Didi Gora ve Arukhlo/Nakhiduri I ile Azerbaycan’ın batısındaki Gargalar Tepesi bu yerleşimlerden bir kısmıdır. Kafkasya’da ilk bakır metalürjisinin gelişimi için gerekli olan hammaddenin ana kaynağı olarak Orta Transkafkasya’nın güney bölgesi düşünülmektedir. Ancak bu bilgiyi doğrulayacak yeterli veriye ulaşılamamıştır.
Antik kaynaklarda Kolhis Bölgesi içerisinde zikredilen Artvin ve çevresi, antik yazarlar tarafından “Altın Zengini Ülke” olarak zikredilmiştir. Kolhis’in tunç metalürjisi Çoruh Havzası, Abhazya ve Racha-Lechkhumi adlı bölgeler üzerinde incelenmiştir. Buralarda üretilen malların yerli halkın kullanımından başka komşu ülkelere ihracatı da yapılmaktaydı. Ayrıca Kolhis Bölgesi’nde zengin demir yatakları da bulunmaktaydı. Günümüz MTA raporlarına göre Artvin, madencilik açısından oldukça zengin olmasına rağmen arkeolojik ve yazılı belgelerin azlığı, bölgenin madencilik ve metal işlemeciliği sürecinin ana hatlarını ifade edilmesini güçleştirmiştir. Bu bölgenin bakır ve demir madeni yönünden zengin olduğunu bölgede yapılan kazılardan ziyade çeşitli buluntulardan anlamaktayız.
Bu çalışmada Kafkasya’nın maden ve metal işlemeciliğinin arkeolojik ve yazılı kanıtlar ışığında açıklanması amaçlanmıştır. Arkeolojik araştırmaların sonuçlarından hâreketle bölgede madenciliğin ve metal işlemeciliğinin başlangıcından itibaren nasıl bir gelişim süreci geçirdiği tespit edilmeye çalışılmıştır.