Öz
Ortaçağ
İslâm dünyasında geleneksel olarak sırasıyla altın, gümüş ve bakırdan üretilen dinar,
dirhem ve fels para birimi olarak kullanılmıştır. Ancak bu geleneksel
kullanımdan başka, farklı coğrafya ve zamanlarda bazı bakır sikkelerin üzerine
‘bakır dirhem’ yazılarak piyasaya sürüldüğü görülmektedir. 10. yüzyıl Orta
Asyasında, 12. yüzyılın ikinci ve 13. yüzyılın ilk yarısında Türk-İslâm
Anadolusu ve el-Cezire bölgesinde bunun örneklerine rastlamaktayız. Bunların
dışında, Memlûk kaynaklarında 15. yüzyıl Mısır topraklarında bakır sikkelerin
dirhem değerinde tutulduğuna dair kayıtlar da mevcuttur. Bu süreçte, bazı
hükümdarlar bir kısım bakır sikkelerini ‘bakır dirhem’, bir kısmını ‘bakır
fels’ olarak dolaşıma koyarken, bazılarında ise bir para birimi belirtme
ihtiyacı hissetmemişlerdir. Çok yaygın olmayan bu kullanım bazı araştırmacı ve
nümismatların kafasını karıştırmış ve onları, sınırlı da olsa bunun nedenini
sorgulamaya itmiştir. Ancak şunu da belirtmeliyiz ki, farklı coğrafya ve
yüzyıllarda görülen bu türden sikkeler topyekün olarak ele alınmamış, bir
analitik değerlendirmeye tabi tutulmamıştır. Bu makalede Ortaçağ İslâm tarihinde
‘bakır dirhem’ olarak tedavüle konan tespit edebildiğimiz tüm sikkeleri sunacak,
bu sikkelerin metali, madenin yoğunluğu, ağırlığı ve modeli açısından
diğerlerinden farklı olup olmadıklarına odaklanacağız. Ayrıca bu uygulamanın ne
anlam ifade ettiğini, niçin buna meyledildiğini, farklı coğrafya ve yüzyıllarda
görülen bu bakır sikkelerin arasında bir bağlantı olup olup olmadığını
açıklamaya çalışacağız.
Anahtar Kelimeler
Ortaçağ İslâm dünyası bakır dirhem gümüş dirhem gümüş kıtlığı
Kaynakça
- KAYNAKÇAAlbum, S., A Checklist of Islamic Coins, ikinci edisyon, Santa Rosa 1998.Allen, L., The Encyclopedia of Money, Greenwood Publishing Group, Santa Barbara, California 1949.Anat, H. Y. ve Almaz, A., Karahanlılar Tarihi, Oku Yayınları, İstanbul 2003.Artuk, İ. ve Artuk, C., Artukoğulları Sikkeleri, Sümer Yayınevi, İstanbul 1993.Artuk, İ., “Sikke”, İA, C. 10, Eskişehir 1997, s. 621-640.Ashtor, E., Histoire des Prix et des Salaires dans l'Orient Mediéval. Touzot, Paris 1969.Balog, P., “History of the Dirhem in Egypt from the Fāṭimid Conquest until the collapse of the Mamlūk Empire”, Revue numismatique, 6. Seri, C. 3, 1961, s. 109-146.Blanchard, I., Mining, Metallurgy and Minting in the Middle Ages, vol. 1, Asiatic Supremacy 425-1125, Franz Steiner Verlag, Stutgart 2001.Cahen, C., “Quelques Problèmes économiques et fiscaux de l'Iraq buyide d'après un traité de mathématiques”, Annales de l’Institut d’Etudes Orientales, C. 10, 1952, s. 326-363.Davidovich, E. A. ve Dani, A. H., “Coinage and the Monetary System”, History of Civilizations of Central Asia, vol. IV, The Age of Achievement: A.D. 750 to the End of Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, ed. M. S. Asimov ve C. E. Bosworth, Unesco Publishing, Paris 1998, s. 391-420.Hendy, M. F., Studies in the Byzantine Monetary Economy (c. 300-1450), Cambridge University Press, Cambridge 1985.Hunkan, Ö. S., “Tamgaç Han”, DİA, C. 39, 2010, s. 556-557.Islahî, A. A., “Economic and Financial Crises in Fifteenth-Century Egypt: Lessons From the History”, Islamic Economic Studies, C. 21, No. 2, Kasım 2013, s. 71-94.İbn Fazlan, Seyahatnâme, önsöz ve trc. Ramazan Şeşen, Bedir Yayınları, İstanbul 1995.İbnü’l-Ezrak, Meyyâfârikîn ve Amid Tarihi (Artuklular Kısmı), ed. Ahmet Savran, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum 1992.İsmail Galip Bey, Catalogue des Monnaies Turcomanes du Musée Impérial Ottoman, Mihran Matbaası, İstanbul 1894.John Skylitzes, A Synopsis of Byzantine History 811-1057, trc. John Wortley, Cambridge 2010.Grierson, P., Catalogue of Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, C. III / 1, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington, D.C. 1973.Kaptan, E., “Findings Related to the History of Mining in Turkey”, Bulletin of the Mineral Research and Exploration 111, Ankara 1990, s. 75-84.Lane-Poole, S., Coins of the Urtuki Turkumans (Foes of the Crusades), Argonaut Inc Publishers, Chicago 1875.Lane-Poole, S., Catalogue of Orientan Coins in the British Museum, Mohammadan Dynasties, C. II, British Museum, London 1876.Lane-Poole, S., Catalogue of Oriental Coins in the British Museum, The Coins of the Turkuman Houses of Seljook, Urtuk, Zengee etc. in the British Museum, British Museum, C. III, London 1877.Morrison, C., “La devaluation de la monnaie byzantine au XIe siècle: essai d’interprétation”, Travaux et Mémoires, C. 6, 1976, s. 3-48.Özme, A., “Mengücek Beyliği Sikkeleri”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı 13 / 1, Nisan 2004, s. 95-105.Paghava, I., “The first Arabic coinage of Georgian Monarchs: Rediscovering the Specie of Davit IV the Builder (1089-1125), King of Kings and Sword of Messiah”, The 3rd Simone Assemani Symposium on Islamic Coins, ed. B. Callegher and A. D'Ottone, Trieste 2012, s. 220-261. Paghava, I. ve Novák, V., “Georgian Coins in the Collection of the National Museum – Náprstek Museum in Prague”, Annals of the Náprstek Museum, C. 34/2, 2013, s. 41-82. Pitarakis, B., “Mines Anatoliennes Exploitées par les Byzantins: Rechershes Récentes”, Revue Numismatique, 6. seri, C. 153, 1998, s. 141-185.Savran, A., “İbnü’l-Ezrak el-Fârikî”, DiA, C. 21, Ankara 2000, s. 34-35.Shoashan, B., "From silver to copper: Monetary changes in fifteenth-century Egypt", Studia Islamica, No. 56, 1982, s. 97-116.Spengler, W. F. and Sayles, W. G., Turkoman Figural Bronze Coins and their Iconography, The Artuqids, I, Clio's Cabinet, Lodi, Wisconsin 1992.Stephanos von Taron, Des Stephanos von Taron armenische Geschichte, edit. ve trc. H. Gelzer and A. Burckhards, B.G. Teubner, Leipzig 1907.Tekin, O., “Sikke”, DİA, C. 37, Ankara 2009, s. 179-184.Whelan, E. J., The Public Figure: Political Iconography in Medieval Mesopotamia, Melisende Publishings, London 2006.Zambaur, E. V., “Dirhem”, İA, C. 3, Eskişehir 1997, s. 594-595.
Öz
Kaynakça
- KAYNAKÇAAlbum, S., A Checklist of Islamic Coins, ikinci edisyon, Santa Rosa 1998.Allen, L., The Encyclopedia of Money, Greenwood Publishing Group, Santa Barbara, California 1949.Anat, H. Y. ve Almaz, A., Karahanlılar Tarihi, Oku Yayınları, İstanbul 2003.Artuk, İ. ve Artuk, C., Artukoğulları Sikkeleri, Sümer Yayınevi, İstanbul 1993.Artuk, İ., “Sikke”, İA, C. 10, Eskişehir 1997, s. 621-640.Ashtor, E., Histoire des Prix et des Salaires dans l'Orient Mediéval. Touzot, Paris 1969.Balog, P., “History of the Dirhem in Egypt from the Fāṭimid Conquest until the collapse of the Mamlūk Empire”, Revue numismatique, 6. Seri, C. 3, 1961, s. 109-146.Blanchard, I., Mining, Metallurgy and Minting in the Middle Ages, vol. 1, Asiatic Supremacy 425-1125, Franz Steiner Verlag, Stutgart 2001.Cahen, C., “Quelques Problèmes économiques et fiscaux de l'Iraq buyide d'après un traité de mathématiques”, Annales de l’Institut d’Etudes Orientales, C. 10, 1952, s. 326-363.Davidovich, E. A. ve Dani, A. H., “Coinage and the Monetary System”, History of Civilizations of Central Asia, vol. IV, The Age of Achievement: A.D. 750 to the End of Fifteenth Century, Part One: The Historical, Social and Economic Setting, ed. M. S. Asimov ve C. E. Bosworth, Unesco Publishing, Paris 1998, s. 391-420.Hendy, M. F., Studies in the Byzantine Monetary Economy (c. 300-1450), Cambridge University Press, Cambridge 1985.Hunkan, Ö. S., “Tamgaç Han”, DİA, C. 39, 2010, s. 556-557.Islahî, A. A., “Economic and Financial Crises in Fifteenth-Century Egypt: Lessons From the History”, Islamic Economic Studies, C. 21, No. 2, Kasım 2013, s. 71-94.İbn Fazlan, Seyahatnâme, önsöz ve trc. Ramazan Şeşen, Bedir Yayınları, İstanbul 1995.İbnü’l-Ezrak, Meyyâfârikîn ve Amid Tarihi (Artuklular Kısmı), ed. Ahmet Savran, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, Erzurum 1992.İsmail Galip Bey, Catalogue des Monnaies Turcomanes du Musée Impérial Ottoman, Mihran Matbaası, İstanbul 1894.John Skylitzes, A Synopsis of Byzantine History 811-1057, trc. John Wortley, Cambridge 2010.Grierson, P., Catalogue of Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection, C. III / 1, Dumbarton Oaks Research Library and Collection, Washington, D.C. 1973.Kaptan, E., “Findings Related to the History of Mining in Turkey”, Bulletin of the Mineral Research and Exploration 111, Ankara 1990, s. 75-84.Lane-Poole, S., Coins of the Urtuki Turkumans (Foes of the Crusades), Argonaut Inc Publishers, Chicago 1875.Lane-Poole, S., Catalogue of Orientan Coins in the British Museum, Mohammadan Dynasties, C. II, British Museum, London 1876.Lane-Poole, S., Catalogue of Oriental Coins in the British Museum, The Coins of the Turkuman Houses of Seljook, Urtuk, Zengee etc. in the British Museum, British Museum, C. III, London 1877.Morrison, C., “La devaluation de la monnaie byzantine au XIe siècle: essai d’interprétation”, Travaux et Mémoires, C. 6, 1976, s. 3-48.Özme, A., “Mengücek Beyliği Sikkeleri”, Sanat Tarihi Dergisi, Sayı 13 / 1, Nisan 2004, s. 95-105.Paghava, I., “The first Arabic coinage of Georgian Monarchs: Rediscovering the Specie of Davit IV the Builder (1089-1125), King of Kings and Sword of Messiah”, The 3rd Simone Assemani Symposium on Islamic Coins, ed. B. Callegher and A. D'Ottone, Trieste 2012, s. 220-261. Paghava, I. ve Novák, V., “Georgian Coins in the Collection of the National Museum – Náprstek Museum in Prague”, Annals of the Náprstek Museum, C. 34/2, 2013, s. 41-82. Pitarakis, B., “Mines Anatoliennes Exploitées par les Byzantins: Rechershes Récentes”, Revue Numismatique, 6. seri, C. 153, 1998, s. 141-185.Savran, A., “İbnü’l-Ezrak el-Fârikî”, DiA, C. 21, Ankara 2000, s. 34-35.Shoashan, B., "From silver to copper: Monetary changes in fifteenth-century Egypt", Studia Islamica, No. 56, 1982, s. 97-116.Spengler, W. F. and Sayles, W. G., Turkoman Figural Bronze Coins and their Iconography, The Artuqids, I, Clio's Cabinet, Lodi, Wisconsin 1992.Stephanos von Taron, Des Stephanos von Taron armenische Geschichte, edit. ve trc. H. Gelzer and A. Burckhards, B.G. Teubner, Leipzig 1907.Tekin, O., “Sikke”, DİA, C. 37, Ankara 2009, s. 179-184.Whelan, E. J., The Public Figure: Political Iconography in Medieval Mesopotamia, Melisende Publishings, London 2006.Zambaur, E. V., “Dirhem”, İA, C. 3, Eskişehir 1997, s. 594-595.
Ayrıntılar
| Birincil Dil | Türkçe |
|---|---|
| Bölüm | Araştırma Makalesi |
| Yazarlar | |
| Yayımlanma Tarihi | 30 Eylül 2019 |
| Yayımlandığı Sayı | Yıl 2019 Cilt: 38 Sayı: 66 |