Folklor Akademi Dergisi

Öz

Türk kültüründe büyük öneme sahip olan türküler, toplumun değerlerini doğrudan yansıtan bir tür olarak görülür. Toplum içinde tabii biçimde şekillenen türküler, kişilerde derin izler bırakan bireysel ya da toplumsal olayların etkisi ile toplumun bir üretimi olarak vücut bulur. Bireylerin ortaya çıkardığı ve halk tarafından benimsenerek dilden dile yayılan türküler, halkın değer süzgecinden geçerek toplumun kültürünü gelecek nesillere aktarır. Halkın benliğinden çıkarak beğenisi ile kabul görüp bulunduğu çağın ötesine taşınan türküler incelendiğinde, kültürel kodlara ulaşılabilmektedir. Bu kültür kodlarının genişliği, halkın maddî manevî tüm üretimlerini ve duyumsamalarını kapsamaktadır. Yaşam tecrübeleri ile tabiatı anlamlandırmaya çalışan insanların gerek metaforik gerekse doğrudan anlatımları içinde önemli yer tutan unsurlardan biri de kuşlardır. Hem klasik hem de Türk halk edebiyatında çeşitli biçim ve anlam zenginlikleri kurmak için kullanılan kuş türlerinin içinde en dikkat çeken ve yaygın olarak kullanılan kuşlardan birisinin de bülbül olduğu söylenebilir. Genellikle metaforik kullanımı ile öne çıkan bülbülün türkülerde de sûfi gelenek içindeki yeri ve derinliği incelendiğinde çağrışımlara dayanan çeşitli bağlamlarda katkıda bulunduğu ifade edilebilir. Bu araştırmada ise söz konusu katkıları dışında bülbülün geçtiği türkülerin içerik ve söylem analizi ile incelenmesi sonucunda duyguların ifadesinde ne gibi özellikler ortaya koyduğu anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Bu amaçla türkülerde yer alan bülbül kullanımlarının tamamı, Türk Halk Müziği Sözlü Eserler Antolojisi’nin tüm ciltleri taranarak doküman incelemesine tabi tutulmuştur. Doküman incelemesi safhasında bülbülün farklı bağlamlarla anıldığı toplam 74 türkü tespit edilmiştir. Tespit edilen türkülerin 61’inin kırık havalardan, 13’ünün ise uzun havalardan oluştuğu görülmüştür. Bu bağlamda 3 kategorinin yanı sıra kodlar oluşturulmuştur. Bülbülün yer aldığı türküler içerik analizi safhasında kategori ve kodlara ayrıldıktan sonra ise bülbülün türkü yakıcılarının hangi duygularına tercüman olduğu söylem analizi ile değerlendirilerek anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Analizler neticesinde bülbülün duyguları yansıtma rolü kategorisi altında olumlu ve olumsuz olarak iki kod belirlenmiş; bu kodların altında ise acı çekmek ile ilişkilendirilen bülbüller, aşığın sevdiğine ıstırap vermesi ile ilişkilendirilen bülbüller, çaresizlikle ilişkilendirilen bülbüller, derdin ifade edilmesi ile ilişkilendirilen bülbüller, neşe ile ilişkilendirilen bülbüller, güzel konuşma ile ilişkilendirilen bülbüller, güzel ses ile ilişkilendirilen bülbüller, tasavvufi duygular ile ilişkilendirilen bülbüller kodları ortaya çıkarılmıştır.