Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi

Abstract

Matbaanın yaygınlaşarak kullanım amaçlarının çeşitlenmesi kitap basımı dışında gazete ve dergi gibi süreli yayınların ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Dünyanın her bölgesinde kendi şartları dahilinde gelişim gösteren yayın hayatı, Türkistan coğrafyasında da kendine özgü şartlar içinde gelişmiştir. Yayın hayatının toplum üzerindeki etkisinin anlaşılması, yönetenler ile yönetilenler arasında bir denklemin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu denklemde her iki taraf da siyasi amaçlı yayınlar yaparak kamuoyunu kendi amaçları doğrultusunda etkileme faaliyetlerine girişmişlerdir. Çalışmamız bu denklem içerisinde Türkistan coğrafyasındaki (Özbekistan) süreli yayın hayatının gelişim sürecini ele almaktadır. Türkistan coğrafyasının Ruslar tarafından işgal edilmesi, bu coğrafyadaki süreli yayın hayatını Rus merkezli gelişmesine sebep olmuştur. Türkistan bölgesi biri Çarlık diğeri ise Sovyet döneminde olmak üzere iki defa işgal edilmiştir. Türkistan coğrafyasındaki süreli yayın hayatı, Ruslar sayesinde başlasa da, bir süre sonra kendi milli yayın hayatını kurmayı başarmıştır. Fakat Sovyet döneminde yaşanan ikinci işgal döneminde milli matbuat diyebileceğimiz süreli yayın hayatı sonlandırılmış ve Sovyet propagandası yapılan bir mecraya dönüştürülmüştür.
Çalışmamızda, 1905 Rus devrimi sonrası ortaya çıkarak 1920 yılında Sovyet işgali ile biten Türkistan milli matbuatı ve sonrasında ortaya çıkan Sovyet döneminde ortaya çıkan gazete ve dergiler ile ilgili bibliyografik bilgilerden ziyade bu yayınların ortaya çıkmasına sebep olan siyasi ortam ve dergilerin yayın politikalarına etkisi irdelenmeye çalışılmıştır. Çalışmanın içerik, zamansal ve mekansal sınırları sürecin kendine özgü şartları doğrultusunda çizilmiştir. Bu bağlamda yayınlar ile ilgili ayrıntılı bibliyografik bilgilere yer verilmemiştir. Konunun daha iyi anlaşılması adına ilk gazetenin çıktığı 1870 öncesi siyasi gelişmeler özet olarak geçilmiş, 1870-1940 yılları arasındaki siyasi gelişmelere ise yayın hayatına etkisi üzerinden dikkat çekilmiştir. Özbekistan SSC’nin 1924 yılında kurulması sonrası idari olarak onun topraklarına dahil edilen Buhara ve Hive gibi coğrafyalardaki yayın hayatı da konumuzun mekansal çerçevesine dahil edilmiştir. Böylece oldukça geniş bir coğrafyayı ifade eden Türkistan kavramı Özbekistan’a indirgenmek suretiyle, bir kitap konusu kadar geniş olan konunun makale sınırlılıkları içerisinde Özbekistan özelinde detaylı olarak ele alınması sağlanmıştır.
Çalışmamızı ortaya konulurken bu konu ile ilgili Özbekistan’da neşredilen telif eserlerden ve o dönemde çıkan gazetelerin bir kısmından istifade edilmiştir. Bu hususta Ziya Said’in 1927 yılında neşrettiği Ozbek Vaktlı Matbuatı Tarihige Meteryaller (1870-1927) adlı eser en kıymetli eser olarak karşımıza çıkmaktadır. Yakın dönemde Nazire Abduazizova’nın, Milli Curnalistika Tarihi, Baybuta Dostkarayev’in Ozbekistan Curnalistika Tarihi adlı eserlerinden istifade edilmiştir.