Folklor Akademi Dergisi

Abstract

Saha Türk destanları, Saha Türk toplumunun zaman içinde geçirdiği kültürel ve sosyal aşamaları yansıtan oldukça hacimli anlatmalardır. Bu anlatmalarda yakın tarihin önemli olaylarının yansımalarının yanı sıra Saha Türk inanç sisteminin pek çok unsuru, şamanistik karakterler, alt ve üst dünyanın kutsal varlıkları yer almaktadır.
İnançla ilgili unsurlar ve şamanistik özellikler bazen destanlara masalsı bir görünüm vermekte ve bu tür destanlarda masal çizgilerinin ağırlık kazandığı görülmektedir. Saha Türk destanlarında masalsı unsurların belirgin olmasının nedenlerinden biri, çoğunlukla düşmanın bu dünyanın bir bireyi olmamasından kaynaklanmaktadır. Destanlarda düşman, yeraltı dünyasında yaşayan ve insanoğluna zarar vermek amacıyla yeryüzüne çıkan kötü varlık, “abaası”dır.
Saha Türklerinin masalsı unsurlarının daha az belirgin olduğu destanlarında erkek karakterler yoğunluk kazanırken masalsı çizgilerin belirgin olduğu anlatılarda kadınların daha belirgin yer aldığı görülmektedir.
Makalede üzerinde duracağımız “Üçügey Üdügüyen ve Kusagan Hocugur” adlı Saha Türk destanı yakın zamanda kaydedilmiş, masalsı özellikleri ön planda olan bir destandır. Bu nedenle anlatımda kadın karakterler erkek karakterlerden daha belirgin olarak yer almaktadır. Bir karakterin anlatıda daha belirgin bir şekilde ifade edilebilmesi için temel koşullardan biri de anlatımda önemli bir işlev üstlenmesidir. Bu nedenle kadınların karakterleri üzerinde durulurken anlatımdaki işlevleri de ele alınmaya çalışılacaktır.